Bioniczna trzustka – przełom w cukrzycy?
Ostatnio coraz więcej uwagi poświęca się tematowy bionicznej trzustki. Czyżby miało to oznaczać przełom w walce z cukrzycą typu 1?
Czym są osobiste pompy insulinowe?
Osobista pompa insulinowa (OPI) jest specjalnym urządzeniem do podawania insuliny, które naśladuje fizjologiczne działanie trzustki u osoby zdrowej. Urządzenie to jest niewielkich rozmiarów, które przypominają mały telefon komórkowy. Zapewnia ciągły dowóz insuliny oraz możliwość jej precyzyjnego podawania z dokładnością do 0,1 jednostki.
Terapia za pomocą pompy insulinowej jest w większości rekomendowana osobom chorującym na typ 1 cukrzycy. Jest szczególnie popularna u dzieci oraz młodych diabetyków głównie dzięki możliwości uzyskania refundacji. Również jest coraz częściej stosowana przez kobiety z cukrzycą przedciążową i ciążową oraz przez osoby z typem 2, które wymagają podawania insuliny.
Jak działa trzustka zdrowego człowieka?
Trzustka osoby zdrowej wydziela insulinę przez cały czas i jej zadaniem jest m.in. utrzymywanie względnie stałego stężenie glukozy we krwi. Natomiast insulina jest hormonem, który bierze udział w wielu innych tzw. szlakach metabolicznych w organizmie. Stąd też jest wydzielana nawet w momencie, gdy nie spożywamy niczego do jedzenia.
W momencie spożywania posiłku zawierającego węglowodany, dochodzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi. U osoby bez cukrzycy dochodzi do samoistnego wyrzutu insuliny (tzw. bolusa) przez trzustkę, aby znormalizować poziom cukru. Dzięki takiemu mechanizmowi w organizmie osoby zdrowej przez większość czasu panuje tzw. normoglikemia. Oznacza to względnie stałe stężenie glukozy, które mieści się w granicach normy (zazwyczaj nie przekracza ono 100 mg/dl, po posiłku nieznacznie wzrasta) (1).
Dieta cukrzycowa w terapii pompą insulinową
Jak wygląda dieta cukrzycowa jeśli jesteś leczony za pomocą osobistej pompy insulinowej? Terapia za pomocą OPI najbardziej ze wszystkich metod leczenia liberalizuje podejście dietetyczne do leczenia cukrzycy. Pacjent może zjeść praktycznie każdy posiłek, który jest w stanie policzyć i zbilansować insuliną. Tak, aby 2 h po posiłku uzyskać prawidłowe stężenie glukozy. W diecie diabetyka leczonego pompą ważne są następujące pojęcia:
Wymiennik węglowodanowy – oznacza 10 g węglowodanów przyswajalnych zawartych w porcji produktu.
Wymiennik białkowo-tłuszczowy – to 100 kcal pochodzących z białka oraz z tłuszczu.
Więcej o żywieniu w cukrzycy przeczytasz w artykule na temat diety cukrzycowej.
Zacznij skutecznie zarządzać swoją cukrzycą!
Pompy insulinowe myślą za pacjenta – TO MIT!
Wielu pacjentów (zwłaszcza tych, którzy rozważają przejście na terapię za pomocą OPI) ma przekonanie, że zakup pompy insulinowej zwolni ich z obowiązku myślenia o cukrzycy, ponieważ pompa samodzielnie będzie podawać insulinę w zależności od stężenie glukozy we krwi.
Niestety nie ma tak łatwo 🙂
Taki mechanizm ma jedynie sztuczna trzustka (system zamkniętej pętli), o której możesz przeczytać w osobnym artykule. Standardowa terapia za pomocą osobistej pompy insulinowej wymaga zdecydowanie aktywnego zaangażowania pacjenta w leczenie cukrzycy. Pomimo tego, że pompa samodzielnie pompuje insulinę, to ilości jakie podaje do organizmu muszą być kontrolowane przez samą osobę chorą, w porozumieniu ze swoim diabetologiem.
Na przykład jedząc obiad, to sam pacjent decyduje o tym jaką ilość insuliny pompa powinna podać i jaki bolus zastosować. Wyróżniamy trzy rodzaje bolusów:
- Bolus prosty – stosowany do posiłków zawierających przede wszystkim węglowodany (np. makaron z warzywami, sałatka owocowa z otrębami, musli z mlekiem, kanapki z warzywami).
- Bolus przedłużony – wykorzystywany do posiłków składających się głównie z białka i tłuszczu (np. jajecznica z szynką, omlet z jajek, sałatka z kurczakiem i oliwą z oliwek, grillowana pierś z kurczaka, smażony ser camembert).
- Bolus złożony – składający się z bolusa prostego i przedłużonego i jest zarezerwowany dla posiłków zawierających wszystkie makroskładniki, czyli białka, tłuszcze oraz węglowodany (to przede wszystkim posiłki obiadowe, np. ryż z kurczakiem i warzywami, kotlet schabowy z ziemniakami, zapiekanka ziemniaczana z mięsem, kaszotto z łososiem, spaghetti, lasagne z mięsem, pizza, burgery).
Pompy insulinowe a działanie trzustki
Pompa insulinowa naśladuje działanie trzustki zdrowego człowieka, dzięki możliwości stałego podawania małych dawek insuliny (jest to tzw. wlew podstawowy) oraz możliwości podania bolusa do posiłku w momencie spożywania węglowodanów (tzw. bolus około posiłkowy).
Insulina jest podawana w sposób ciągły za pomocą specjalnego drenu, który jest podłączony do zbiorniczka mieszczącego się w pompie. W zbiorniku mieści się jeden wkład insuliny, czyli ok. 300 jednostek. Zazwyczaj w pompach stosuje się analogi insulin krótkodziałających, insulina ludzka jest stosowana bardzo sporadycznie. Za rozpisanie wlewu podstawowego odpowiedzialny jest lekarz prowadzący. Uzależnia on to od aktywności pacjenta w ciągu dnia i indywidualnego zapotrzebowania na insulinę w różnych godzinach. Co ważne, wlew podstawowy można modyfikować w zależności np. od planowanej aktywności fizycznej.
Z kolei bolusy okołoposiłkowe są wyliczane samodzielnie przez pacjenta. Ich wielkość zależy od liczby zjedzonych wymienników węglowodanowych (WW) oraz białkowo-tłuszczowych (WBT). Aby dobrze oszacować bolus insuliny podawanej do posiłku, osoba leczona za pomocą osobistej pompy insulinowej powinna być dobrze wyedukowana i zorientowana w zakresie tego z czego składają się posiłki oraz obliczania WW i WBT.
Co zawiera osobista pompa insulinowa?
Pompa jest jednym urządzeniem, ale żeby móc korzystać z terapii za pomocą OPI, trzeba mieć wszystkie niezbędne elementy:
- Pompa – urządzenie wielkości mniejszej niż smartfon, które zawiera przyciski do programowania dawkowania insuliny, wyświetlacz LCD, pojemnik na baterię lub akumulator, miejsce na zbiornik z insuliną.
- Dren – czyli malutki wężyk, przez który przepływa podawana insulina i który łączy pompę insulinową z wkłuciem.
- Kaniula – igła, która jest przyczepiona podskórnie (najczęściej w okolicę brzucha), ale może się znajdować także w okolicy pośladków czy ramion (w tych samych miejscach, w które można podawać insulinę za pomocą penów). Igły mogą być stalowe lub teflonowe.
- Zbiornik na insulinę – zazwyczaj znajduje się w nim szybkodziałający analog insuliny, pojemność może być różna w zależności od rodzaju pompy insulinowej.
- Bateria lub akumulator – zależne od modelu pompy.
Niektóre modele pomp insulinowych są wyposażone w specjalnego pilota, za pomocą którego można podawać insulinę. Takie rozwiązanie jest dyskretne (np. konieczność podania insuliny w czasie spotkania biznesowego) i wygodne (np. gdy pompa jest ukryta w pod ubraniem lub jesteś na nartach i urządzenie znajduje się pod warstwami ubrań).
Pompy bezdrenowe typu patch
Większość osób, które są leczone przy pomocy osobistej pompy insulinowej mają pompy łączone drenem i zestawem infuzyjnym. Jednak istnieją także pompy tzw. bezdrenowe, które składają się jedynie z urządzenia właściwego, czyli pompy oraz pilota do sterowania pompą. Pompa jest przyczepiona bezpośrednio do skóry i jest połączona ze skórą teflonową kaniulą. Co ciekawe jest jednorazowego użytku, nie można jej ponownie zastosować, czas jej przeżycia to 3 dni. Z tego powodu ma również mniejszy zbiornik na insulinę niż w standardowej pompie.
Jak działa pompa insulinowa?
Działanie standardowej pompy insulinowej nie jest bardzo skomplikowane. System operacyjny steruje wbudowanym silnikiem, który bardzo precyzyjnie popycha tłok zbiornika gdzie znajduje się insulina. Dalej insulina dostaje się przez tzw. zestaw infuzyjny (na który składa się dren i wkłucie) do organizmu. Wkłucie jest zazwyczaj założone na brzuchu i przymocowane specjalnym wodoodpornym plastrem, dzięki któremu nic nie odpada. Ważne, żeby uważać na wszystkie zagięcia drenu. Blokuje to dopływ insuliny i stwarza niebezpieczeństwo dla pacjenta z uwagi na ryzyko rozwoju kwasicy ketonowej.
Jakie są zalety stosowania osobistej pompy insulinowej?
- Mniejsza liczba wkłuć – osoba leczona za pomocą penów dokonuje wkłuć średnio kilka razy w ciągu dnia, wkłucie w pompie insulinowej jest zakładane 1 raz na 3 dni.
- Bardziej precyzyjne podawanie insuliny – pompa umożliwia podawanie insuliny z dokładnością do 0,1 jednostki.
- Elastyczne dopasowanie wlewu podstawowego w zależności np. od aktywności fizycznej w różnych godzinach w ciągu dnia.
- Można osiągnąć lepsze wyniki w zakresie docelowych wartości HbA1c, co jest często podkreślane w badaniach naukowych, ale warunkiem niezbędnym jest aktywne zaangażowanie pacjenta w leczenie, korzystanie ze wszystkich możliwości jakie daje pompa i precyzyjne stosowanie się do wskazówek lekarza.
- W przypadku dokładnego dopasowania wlewu podstawowego, istnieje mniejsze ryzyko wystąpienia hipoglikemii i hiperglikemii.
- Pompa insulinowa umożliwia podawanie bolusów na białko i tłuszcz, dzięki czemu pozwala lepiej sobie radzić z wysokim stężeniem glikemii, które u osób leczonych penami zazwyczaj występuje kilka godzin po posiłku wysokotłuszczowym (np. fast food) i dieta cukrzycowa praktycznie niczym nie różni się od osoby zdrowej.
Wielu pacjentów ma nierealne przekonanie, że pompa będzie rozwiązaniem na poczucie zmęczenia chorobą i na ciągłe myślenie o leczeniu. Często myślą, że terapia za pomocą OPI uwolni ich od myślenia o cukrzycy i elementach diety. Jednak jest zupełnie odwrotnie. Rozważając terapię pompową, warto mieć świadomość, że tak naprawdę pacjent jest zmuszony jeszcze więcej myśleć o chorobie.
Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, istnieją konkretne wskazania do włączenia terapii osobistą pompą insulinową:
- Konieczność zastosowania małych dawek insuliny (np. u dzieci);
- Nawracające, nieprzewidywalne epizody hipoglikemii;
- Nieświadomość hipoglikemii;
- Nieregularny styl życia i nieregularne spożywanie posiłków;
- Hiperglikemia o brzasku;
- Cukrzyca przedciążowa, trudna do wyrównania metodą wielokrotnych wstrzyknięć;
- Preferencje chorego przy założeniu akceptacji poniesienia kosztów leczenia pompą.
Dla kogo pompa nie będzie odpowiednia?
Pompa może dawać wiele korzyści, ale pod warunkiem, że pacjent naprawdę wykorzystuje wszystkie jej funkcje. Większość pacjentów szybko przyzwyczaja się do pompy insulinowej i jest zadowolonych, zwłaszcza gdy prowadzą nieregularny, intensywny tryb życia, do którego dopasowują swoją chorobę. Ale wśród nich są także osoby, dla których pompa nie jest najlepszym rozwiązaniem i nawet po okresie próbnym wracają do poprzedniej formy terapii.
Kto nie kwalifikuje się do terapii za pomocą osobistej pompy insulinowej?
- Osoby, które nie opanowały zasad intensywnej czynnościowej insulinoterapii i nie radzą sobie z liczeniem wymienników węglowodanowych, a tym bardziej wymienników białkowo-tłuszczowych.
- Pacjenci, którzy nie akceptują swojej choroby i mają poczucie “bycia przywiązanym do urządzenia”.
- Pacjenci, którzy nie są zmotywowani do leczenia i nie chcą wykorzystywać możliwości, które daje terapia OPI.
- Osoby, które nie są zaangażowane w leczenie cukrzycy i mają bardzo wysokie wartości HbA1c wynikające z braku stosowania się do zaleceń lekarskich i lekceważenia choroby.
- Osoby z obniżeniem funkcjonowania poznawczego (uszkodzenia neurologiczne lub upośledzenie umysłowe) zarówno u pacjenta jak i jego rodziców (dotyczy dzieci, które są leczone za pomocą OPI).
- Pacjenci z zaburzeniami psychicznymi (np. depresja, psychoza, zaburzenia odżywiania, uzależnienia i inne).
- Wartość HbA1c w ciągu ostatniego roku ≥ 9%.
- Więcej niż 1 epizod kwasicy ketonowej w ciągu roku.
- Opuszczanie wizyt lekarskich z nieuzasadnionego powodu, brak współpracy z lekarzem prowadzącym.
Czy pompa może być refundowana?
Zakup pompy insulinowej i niezbędnych elementów w prowadzeniu terapii OPI wiąże się z inwestycją finansową. W zależności od modelu i producenta, ceny pomp insulinowych wahają się od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. Jednak osoby do 26 roku życia mogą skorzystać z refundacji i otrzymać pompę bezpłatnie. Dotyczy to również kobiet z cukrzycą które planują ciążę lub są w ciąży.
Zgodnie z zaleceniami PTD na rok 2019, istnieją specyficzne wskazania do refundacji NFZ zakupu osobistej pompy insulinowej dla chorych na cukrzycę dzieci, młodzieży i młodych dorosłych poniżej 26. roku życia:
- „Efekt brzasku” u chorych na cukrzycę typu 1 po zakończonym okresie remisji.
- Częste hipoglikemie u chorych na cukrzycę typu 1 po zakończonym okresie remisji:
- epizod ciężkiej hipoglikemii częściej niż 1 na rok;
- epizody hipoglikemii < 70 mg/dl, niewymagające pomocy innej osoby ≥ 4 na tydzień;
- brak możliwości osiągnięcia docelowej wartości hemoglobiny glikowanej bez częstych epizodów hipoglikemii, tj. ≥ 4 na tydzień;
- zaburzenie odczuwania typowych objawów hipoglikemii.
- Utrzymujące się podwyższone wartości HbA1c > 6,5%, ale < 9,0%, mimo intensyfikacji leczenia u pacjenta dobrze wyedukowanego w zakresie zasad intensywnej czynnościowej insulinoterapii, współpracującego z zespołem diabetologicznym oraz przestrzegającego zasad samokontroli (≥ 6 pomiary glikemii/dobę).
- Osoby pracujące w trybie zmianowym, których aktywność szkolna lub zawodowa jest nieregularna, albo odbywające częste podróże ze zmianą strefy czasowej, z wartością HbA1c < 9,0%.
- Osoby uprawiające sport wyczynowo lub regularnie podejmujące wysiłek fizyczny o dużej intensywności, z wartością HbA1c < 9,0%.
- Dzieci do 10. roku życia chore na cukrzycę typu 1.
- Kontynuacja wcześniejszego leczenia z zastosowaniem osobistej pompy insulinowej pod warunkiem braku przeciwwskazań (np. awaria pompy insulinowej).
Pamiętaj!
Nawet najlepsza i skomplikowana technologia w leczeniu cukrzycy nie prowadzi do poprawy efektów terapeutycznych bez aktywnego zaangażowania pacjenta w jej leczenie.
Zacznij skutecznie zarządzać swoją cukrzycą!
Literatura
- Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland. Clinical Diabetology 2019, Vol. 8, No. 1.
- Thurm U. Gehr B. Wierusz-Wysocka B. (red. wyd. pol), Gawrecki A. (red. wyd. pol). Osobiste pompy insulinowe i ciągłe monitorowanie glikemii. Wyd. Termedia. Poznań, 2014.
O autorze
Cukrzyca.pl, jeden z wiodących portali gromadzący wiedzę o cukrzycy, który powstał z myślą o osobach chorych na cukrzycę szukających wsparcia oraz informacji na temat choroby. Artykuły, poradniki i materiały informacyjne są tworzone przez ekspertów w dziedzinach takich jak: diabetologia, dietetyka, psychologia i edukacja diabetologiczna.
