Cukrzyca typu 1: czym się wyróżnia? O przyczynach, objawach i leczeniu

Często słyszy się, że cukrzyca to jedna z najpopularniejszych chorób XXI wieku. Nie każdy jednak wie, że cukrzyca cukrzycy nierówna, ponieważ wyróżniamy kilka typów tej choroby, które mogą być odrębne chociażby w zakresie stosowanej metody leczenia. Istnieje cukrzyca typu 1, cukrzyca typu 2, a nawet 3, 4 i 5.

Aby leczenie przebiegało jak najlepiej, warto poznać, czym charakteryzują się konkretne odmiany cukrzycy. Z tego artykułu dowiesz się między innymi: jakie są przyczyny, objawy oraz jak wygląda leczenie cukrzycy typu 1.

Cukrzyca typu 1: co to jest?

Co to cukrzyca typu 1 (łac. Diabetes mellitus typi 1, wcześniej używano określenia cukrzyca insulinozależna –  ang. Insulin Dependent Diabetes Mellitus – w skrócie IDDM)?

Jest to schorzenie wynikające z tzw. procesu autoagresji, czyli samoistnego niszczenia komórek przez organizm. W konsekwencji wspomnianego procesu, dochodzi do całkowitej destrukcji komórek beta wysp trzustkowych produkujących insulinę. Efektem końcowym jest utrata zdolności trzustki do produkcji insuliny.

Jedynym skutecznym sposobem leczenia cukrzycy typu 1 jest podawanie insuliny za pomocą wstrzyknięć podskórnych, albo ciągłego podskórnego wlewu insuliny za pomocą pompy insulinowej.

Czym się różni cukrzyca typu 1 od 2?

Pewnie zastanawiałeś się nie raz, czy Twój typ cukrzycy jest taki sam jak np. u Twojej babci albo u sąsiada. Niekoniecznie tak musi tak być, ponieważ cukrzyca może mieć wiele odmian. Zasadniczą różnicą pomiędzy cukrzycą typu 1 a typem 2 cukrzycy jest brak zdolności wydzielania insuliny przez trzustkę w typie 1. W cukrzycy typu 2 dominującym mechanizmem jest insulinooporność, co oznacza, że trzustka u takiej osoby potrafi produkować insulinę, ale zazwyczaj z powodu nadmiaru tkanki tłuszczowej organizm nie jest w stanie prawidłowo z niej korzystać.

Cukrzyca typu 1 i typu 2: różnice

Poniżej przeczytasz o najczęstszych różnicach pomiędzy typem 1 i typem 2 cukrzycy.

Cukrzyca typu 1: Ile można z nią żyć?

Czy cukrzyca typu 1 zwiększa ryzyko śmierci? Czy coś mi grozi? Jak długo będą żył?

Te i wiele innych pytań pojawia się w głowach zarówno pacjentów, jak ich bliskich. Obawy o własne zdrowie są naturalne i dotyczą wielu osób, jednak warto podkreślić, że dobrze leczona i kontrolowana cukrzyca typu 1, idąca w parze z trzymaniem się zaleceń terapeutycznych, pozwala prowadzić nawet o wiele zdrowszy styl życia, niż prowadzi niejedna osoba bez cukrzycy.

Z cukrzycą można żyć bardzo długo i w dobrej kondycji. Niezbędnym do tego czynnikiem jest aktywne zaangażowanie w proces leczenia. O ile nie miałeś wpływu na to, że pojawiła się u Ciebie cukrzyca typu 1, tak masz ogromny wpływ na to, jak ona będzie przebiegać! Przy aktualnych możliwościach, urządzeniach mobilnych, metodach leczenia i pomocach edukacyjnych możesz żyć tak samo jak każda osoba bez cukrzycy.

Cukrzyca typu 1: objawy

W cukrzycy typu 1 początek choroby przebiega zazwyczaj dość szybko i intensywnie. Stąd też naprawdę trudno jest przeoczyć towarzyszące jej objawy. Kliniczne objawy cukrzycy typu 1 są dość charakterystyczne, a do tych najczęściej występujących można zaliczyć:

• poliurię – czyli inaczej częste oddawanie moczu
• polidypsję – nadmierne uczucie pragnienia
• uczucie suchości w ustach
• suchość skóry i błon śluzowych
• szybki spadek masy ciała, pomimo braku zmian w diecie i stylu życia
• senność, chroniczne zmęczenie i poczucie braku sił
• zapach acetonu z ust
• zaburzenia widzenia
• częste infekcje narządów intymnych

Z uwagi na to, że cukrzyca typu 1 rozwija się w dość szybkim tempie, a objawy mają dość ostry charakter, to często pacjent musi być hospitalizowany (najlepiej w rekomendowanym ośrodku, który specjalizuje się w leczeniu cukrzycy typu 1). Dopiero po uzyskaniu wyrównania poziomów glukozy i przejściu przez proces edukacji może zostać wypisany do domu, i dalej samodzielnie radzić sobie w tej nowej sytuacji.

O ile często przy rozpoznaniu cukrzycy typu 2 wizyta w poradni diabetologicznej jest wystarczająca, tak w przypadku typu 1, pacjent wymaga większej interwencji terapeutycznej(2).

Cukrzyca typu 1: co, gdy nie dostrzegam objawów?

Zdarzają się przypadki, że ktoś nie dostrzega występujących u niego objawów cukrzycy. Do laboratorium zgłasza się w celu wykonania rutynowych badań kontrolnych, a wtedy okazuje się, że poziom glukozy w jego krwi jest za wysoki. Przy wykryciu cukrzycy typu 1 najczęściej wynosi on ponad 200 mg/dl.

Dlaczego aż tak dużo?

Często chory sam go sobie podbija, gdy ciągłe uczucie pragnienia usiłuje ugasić dużą ilością słodkich płynów.

Lekarz, zaalarmowany tak wysokim stężeniem glukozy we krwi pacjenta, zleca badanie moczu. Obecność glukozy i ciał ketonowych (acetonu), które normalnie w nim nie występują, to ostateczne potwierdzenie, że osoba badana zachorowała na cukrzycę typu 1.

Jeśli nie masz cukrzycy, ale zauważyłeś u siebie powyższe objawy, pamiętaj, aby jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, ponieważ w przypadku, gdy są one bagatelizowane może dojść do rozwoju kwasicy ketonowej, która jest poważnym stanem zagrożenia życia.

Cukrzyca typu 1: przyczyny

Często pierwsze pytanie, jakie pojawia się w głowach wielu pacjentów zaraz po usłyszeniu diagnozy, to: skąd się wzięła cukrzyca i dlaczego akurat ja? Trudno jest udzielić na nie jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ nie istnieje jedna przyczyna wystąpienia choroby.

Jedno jest pewne – żaden pacjent chorujący na cukrzycę typu 1 nie miał wpływu na jej wystąpienie, bo pojawiła się zupełnie niezależnie od niego. Jedyne, na co masz wpływ, to jak dalej będzie przebiegać Twoja choroba i jak będziesz ją leczył.

Mechanizmem, który doprowadził do rozwoju cukrzycy typu 1, jest proces autoimmunologiczny. W organizmie dochodzi do produkcji autoprzeciwciał, które prowadzą do destrukcji komórek beta w trzustce, i w efekcie do bezwzględnego niedoboru insuliny. Cukrzyca ujawnia się w momencie, gdy zostaje zniszczonych 90% komórek produkujących insulinę. Wśród naukowców nie ma zgodności co do przewagi czynników genetycznych czy środowiskowych sprzyjających rozwojowi cukrzycy. Dziedziczy się pewną skłonność do wystąpienia cukrzycy, a największe znaczenie wydają się w tym mieć geny układu zgodności tkankowej (HLA).

Na czym polega proces autoimmunologiczny?

W wyniku nieprawidłowej reakcji immunologicznej dochodzi do wzbudzenia aktywności układu odpornościowego i w efekcie dochodzi do zniszczenia komórek beta wysp trzustkowych produkujących insulinę. Cukrzyca typu 1 nie jest  jedynym schorzeniem, w którym aktywacja układu immunologicznego prowadzi do zniszczenia własnych komórek organizmu. Istnieje jeszcze wiele innych chorób o podobnym podłożu, między innymi: autoimmunologiczne zapalenie tarczycy (choroba Hashimoto), niewydolność kory nadnerczy (choroba Addisona), bielactwo, celiakia, reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń, wrzodziejące zapalenie jelit, autoimmunologiczne zapalenie wątroby i wiele innych chorób.

Niestety może się zdarzyć, że u osoby z cukrzycą typu 1 dojdzie także do rozwoju wyżej wymienionych chorób. Wtedy używamy określenia zespół poliautoimmunologiczny. Pojawienie się jednej choroby o charakterze autoimmunologicznym zwiększa ryzyko rozwoju innych chorób o tym samym podłożu. Do najczęściej spotykanych schorzeń współistniejących z cukrzycą typu 1 należy: niedoczynność lub nadczynność tarczycy, rzadziej bielactwo, niewydolność kory nadnerczy, celiakia czy  autoimmunologiczne zapalenie wątroby. Dlatego podczas rutynowych wizyt lekarskich w poradni diabetologicznej powinno się również ocenić np. czynność tarczycy i zwrócić uwagę na objawy sugerujące możliwość rozpoznania innych chorób.

Co wyzwala proces autoimmunologiczny w cukrzycy typu 1

Do końca nie wiadomo jeszcze, co wyzwala proces autoimminologiczny. Postuluje się, że na predyspozycje genetyczne nakładają się czynniki środowiskowe, w wyniku czego rozwija się cukrzyca. Przypuszcza się, że np: infekcje wirusowe (świnka, różyczka, EBV i inne) mogą na tyle modyfikować antygeny obecne na powierzchni komórek, że są one rozpoznawane przez układ immunologiczny jako obce i prowadzi to po produkcji przeciwciał. Ostatnio modna jest również hipoteza, że karmienie w okresie niemowlęcym białkiem mleka krowiego powoduje (za pośrednictwem białek zawartych w mleku) immunizację ustroju, i w efekcie większą skłonność do chorób autoimmunologicznych.

Wśród innych czynników ryzyka o charakterze środowiskowym, które mogły się niejako przyczynić do rozwoju cukrzycy typu 1, wymienia się:

• wiek matki powyżej 40 lat w momencie porodu
• zbyt wczesna ekspozycja na gluten
• czynniki stresogenne
• narażenie na toksyny
• niedobór witaminy D

Ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 1 u potomstwa

Często chorzy na cukrzycę typu 1 zadają lekarzom pytanie o ryzyko wystąpienia cukrzycy u ich dzieci. Na to pytanie nie ma jednolitej odpowiedzi. Można powiedzieć, że ryzyko wśród populacji ogólnej wynosi około 0,15%.

• Gdy choruje matka dziecka, to ryzyko wynosi około 2%.
• Gdy cukrzycę u matki rozpoznano przed 8 rokiem życia, to ryzyko rozwoju cukrzycy u potomstwa wzrasta do 13%.
• Gdy choruje ojciec, to 6% dzieci z takich rodzin rozwinie cukrzycę przed 20 rokiem życia.
• Gdy mamy parę chorującą na cukrzycę typu 1 to ryzyko posiadania chorego potomstwa może wzrosnąć aż do 30%.

W jakim wieku dochodzi do rozwoju cukrzycy typu 1?

Historycznie, cukrzyca typu 1 była nazywana “cukrzycą młodzieńczą”. Wynikało to z faktu, że najczęściej ten typ cukrzycy rozpoznaje się u dzieci lub młodych dorosłych. Spadek zachorowalności na cukrzycę typu 1 obserwuje się natomiast w 3 dekadzie życia.

Ostatnio okazało się, że może ona wystąpić u osób w każdym wieku.

Po 35 roku życia obserwuje się jednak bardziej powolny rozwój tej choroby i mniej nasilone objawy kliniczne przy rozpoznaniu. Taki typ cukrzycy nazywamy typem LADA (z ang. latent autoimmune diabetes in adults). Dla odróżnienia od osób z typem 2 cukrzycy (często rozpoznawanym w tym wieku) osoby z typem cukrzycy 1 są najczęściej szczupłe. Częściej występują też u nich cechy niedoboru insuliny: skłonność do rozwoju kwasicy metabolicznej, obecność acetonu w moczu, niski poziom insuliny (lub peptydu C) we krwi. Stąd też pomimo tego, że na początku (przez parę pierwszych miesięcy) są leczeni przez lekarza tabletkami, to wymagają późniejszego włączenia insuliny.

Więc tak jak widzisz, cukrzyca typu 1 nie jest zarezerwowana wyłącznie dla dzieci lub osób młodych, może spotkać osobę w każdym wieku.

Cukrzyca typu 1: czy można jej zapobiec?

W populacji ogólnej nie prowadzi się badań przesiewowych w celu identyfikacji osób predysponowanych do rozwoju cukrzycy typu 1. Bardzo kosztowne badania genetyczne, polegające na wykryciu profilu genetycznego sprzyjającego rozwojowi cukrzycy, niestety nie dają odpowiedzi, czy rzeczywiście do rozwoju tego schorzenia dojdzie w przyszłości.

W ciągu roku na cukrzycę typu 1 zapada kilka-kilkanaście osób na 100 tys. Najwięcej rozpoznań stwierdzano to tej pory w krajach skandynawskich.

W rodzinach, gdzie występuje cukrzyca typu 1, szczególnie u rodzeństwa ryzyko wystąpienia cukrzycy może wynosić nawet 10%. Jeżeli u osób predysponowanych wykryje się określony wariant w układzie zgodności tkankowej HLA to ryzyko zachorowania sięga 50-80%.

Jeżeli u bliskich krewnych osoby z cukrzycą stwierdzi się obecność przeciwciał skierowanych przeciw antygenom wysp trzustkowych, i dodatkowo nieznaczny defekt wydzielania insuliny to umożliwia to prognozowanie rozwoju cukrzycy w ciągu następnych 5 lat z dużym prawdopodobieństwem (50-100%).

Dotychczas przeprowadzone badania kliniczne, dotyczące zapobiegania chorobie w fazie przedcukrzycowej u osób predysponowanych, nie dawały spodziewanego efektu.

Na etapie świeżo wykrytej cukrzycy typu 1, prowadzi się obecnie badania mające na celu zahamowanie niszczenia komórek beta przez proces autoimmunologiczny, ich częściową regenerację oraz wydłużenie okresu “remisji”. Jednak wyniki badań, w których stosowano tzw. terapię immunosupresyjną i modulacyjną układ immunologiczny, (przeciwciała monoklonalne) czy wczesnego wprowadzania insuliny są niejednoznaczne.

Ponieważ uważa się, że w rozwoju cukrzycy dużą rolę odgrywają czynniki środowiskowe, zapobieganie u osób predysponowanych polegać może na:

• zmniejszaniu ryzyka infekcji (przez ograniczenie kontaktu z patogenami),
• w miarę możliwości stosowaniu karmienia naturalnego w okresie noworodkowym,
• suplementacji witaminy D3  
• promowaniu prozdrowotnego trybu życia z uwzględnieniem zdrowej diety i aktywności fizycznej(3).

Cukrzyca typu 1: leczenie

W cukrzycy typu 1, ze względu na stwierdzony niedobór insuliny, wyłącznym sposobem na uzupełnienie tego hormonu jest podanie jej z zewnątrz. Obecnie jedynym skutecznym sposobem podawania insuliny są jej wstrzyknięcia podskórne. Najbardziej skutecznym i rekomendowanym modelem terapii cukrzycy typu 1 jest intensywna czynnościowa insulinoterapia. Jest to metoda naśladująca działanie trzustki u zdrowego człowieka.

U osoby zdrowej, trzustka przez cały dzień wydziela małe dawki insuliny, aby utrzymać odpowiedni poziom glukozy w organizmie. W momencie jedzenia posiłku, produkuje jej znacznie więcej, aby wyrównać glikemię (poziom glukozy we krwi). Na tej samej zasadzie działa metoda intensywnej insulinoterapii, tyle że to pacjent myśli za swoją trzustkę i decyduje o tym jaką dawkę insuliny podać. Dawkę insuliny bazowej (która działa przez cały dzień) ustala lekarz. Natomiast dawki insuliny okołoposiłkowej są samodzielnie obliczane przez pacjenta, w zależności od tego, ile ma ochotę zjeść i co to będzie. Metoda ta polega na wielokrotnym podawaniu insuliny w ciągu dnia, lub zastosowaniu ciągłego wlewu podskórnego, za pomocą osobistej pompy insulinowej.(1)

Cukrzyca typu 1: intensywna insulinoterapia

Zastanawiasz się pewnie: dlaczego insulina jest aż tak niezbędnym elementem leczenia?

Niedobór insuliny prowadzi do tego, że komórki organizmu nie otrzymują wystarczającej ilości glukozy, mimo że tak dużo jest jej we krwi. Glukoza jest potrzebna do przemian metabolicznych, przy jej komórkowym niedoborze dochodzi do nadmiernej produkcji związków ketonowych, które są wykorzystywane jako zastępcze “paliwo”. Gdy powyższy stan się przedłuża, nadmiar związków ketonowych sprawia, że krew zaczyna mieć odczyn kwaśny i dochodzi do rozwoju kwasicy ketonowej. Wówczas organizm może starać się pozbyć acetonu poprzez wydalanie go z moczem i przez płuca (oddech o zapachu winno-owocowym – typowy dla rozwijającej się kwasicy).

Objawami rozwijającej się kwasicy mogą być również nudności, wymioty, bóle brzucha, odwodnienie (sucha, szorstka skóra, suche błony śluzowe i język). Kwasica ketonowa jest stanem zagrożenia życia, nieleczona może prowadzić do śpiączki (dziś już są to rzadkie przypadki).

Cukrzyca typu 1: wizyta w szpitalu

Zaraz po wstępnym rozpoznaniu cukrzycy typu 1 zostaniesz skierowany do szpitala, gdzie na podstawie określenia stanu klinicznego i wyników badań lekarz stwierdzi, czy doszło już do rozwoju kwasicy ketonowej. Jeżeli tak, będzie to wymagało intensywnego leczenia. Insulina oraz płyny w dużych ilościach będą podawane drogą dożylną. Takie leczenie będzie trwało 1-3 doby, ale na pewno później poczujesz się lepiej.

Jeżeli jeszcze nie doszło do rozwoju kwasicy ketonowej, (gazometria krwi jest w granicach normy) to zaraz po przyjęciu do szpitala będziesz miał podaną insulinę (podskórnie), a ze względu na obecny w moczu aceton będziesz poproszony o wypicie dużej ilości naturalnej wody.

Lekarz oraz personel medyczny wyjaśnią Ci następnie, jak podawać insulinę samodzielnie, nauczysz się również samodzielnego pomiaru glukozy za pomocą glukometru.

Cukrzyca typu 1: edukacja

Pamiętaj, że jeżeli wstępna hospitalizacja nie odbyła się w ośrodku diabetologicznym, lecz na oddziale internistycznym, gdzie nie pracuje lekarz diabetolog, wskazane jest przejście cyklu edukacji ośrodku wyspecjalizowanym. O skierowanie możesz poprosić swojego lekarza rodzinnego lub diabetologa.

Jest to ważne nie tylko z punktu widzenia edukacyjnego – taki pobyt ma również inne korzyści. Przede wszystkim masz szansę poznać tam inne osoby, które mają ten sam problem, a to może być pomocne w zaakceptowaniu nowej sytuacji. W czasie kilkudniowego pobytu, oprócz podawania insuliny, nauczysz się zasad intensywnego i skutecznego leczenia cukrzycy, radzenia sobie z chorobą w normalnym życiu oraz w sytuacjach szczególnych (stres, choroba, ciąża, wysiłek fizyczny). Po wyrównaniu cukrzycy i opuszczeniu szpitala będziesz wymagał dalszej opieki lekarza diabetologa.

Osoba chorująca na cukrzycę typu 1 musi być pod stałą opieką poradni diabetologicznej, gdzie powinna korzystać z pomocy lekarza diabetologa, pielęgniarki edukacyjnej, dietetyka i często również psychologa. Powinna też solidnie – samodzielnie i grupowo – uzupełniać wiedzę dotyczącą swojej choroby, ponieważ większość decyzji w zakresie insulinoterapii po przejściu edukacji będzie musi w życiu codziennym podejmować sama.

Czy cukrzycę typu 1 można wyleczyć?

Wielu pacjentów na początku zastanawia się, czy cukrzyca typu 1 jest wyleczalna. Możliwe, że Tobie również to pytanie pojawiło się na chwilę w głowie. Niestety cukrzyca typu 1 jest chorobą przewlekłą, co oznacza, że będzie trwała do końca życia.

Na dzień dzisiejszy medycyna zna jedynie metody leczenia, ale nie są poznane sposoby całkowitego wyleczenia z cukrzycy typu 1. Należy pamiętać o tym, że jeśli cukrzyca typu 1 nie jest leczona za pomocą iniekcji insuliny, jest chorobą śmiertelną. Kompleksowe i skuteczne leczenie chorych pozwala wielu z nich na osiągnięcie długości życia zbliżonej do większości osób bez cukrzycy.

Alternatywy dla leczenia cukrzycy typu 1

Alternatywą dla leczenia za pomocą stałego uzupełniania niedoboru insuliny może w przyszłości  okazać się zastosowanie transplantacji wysp trzustkowych lub komórek macierzystych. Jednak na długofalowe skutki takiej terapii trzeba niestety jeszcze poczekać. Istnieje wiele nowych metod leczenia cukrzycy. 

Pamiętaj, że tak naprawdę najwięcej zależy od Ciebie, Twojego zaangażowania w leczenie, samokontroli oraz nastawienia wobec samej choroby.

Zacznij skutecznie zarządzać swoją cukrzycą!

Literatura

1. Sieradzki J. Wierusz-Wysocka B (red). Cukrzyca typu 1 u osób dorosłych Wydawnictwo Termedia, Poznań, 2012.
2. Sieradzki J. (red). Cukrzyca Tom 1-2. warszawa, 2016. Wydawnictwo Via Medica
3. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2018. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia Kliniczna 2018, tom 4, nr 1.

O autorze Anita Rogowicz-Frontczak

dr n. med.

Diabetolog, endokrynolog, specjalista chorób wewnętrznych. Adiunkt w Klinice Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. Autorka licznych publikacji naukowych w dziedzinie diabetologii i endokrynologii.

UDOSTĘPNIJ ARTYKUŁ

udostępnij na facebook-u