Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia (ang. World Health Organization) za otyłość uznaje się nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej w organizmie przekraczające 30% masy ciała u kobiet i 25% masy ciała u mężczyzn. W praktyce do rozpoznania otyłości najczęściej wykorzystuje się wskaźnik masy ciała – BMI (ang. Body Mass Index). Wskaźnik ten obliczamy przez podzielenie masy ciała wyrażonej w kilogramach przez wzrost wyrażony w metrach i podniesiony do kwadratu. Nadwagę rozpoznaje się w sytuacji, gdy wartość wskaźnika BMI przekracza 25 kg/m2, natomiast o otyłości mówimy wówczas, gdy wartość tego parametru przekracza 30 kg/m2. O nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej świadczy także obwód talii przekraczający 80 cm u kobiet i 94 cm u mężczyzn (1).
Wbrew pozorom otyłość występuje nie tylko u pacjentów z cukrzycą typu 2. Coraz częściej problem ten dotyka również osoby z cukrzycą typu 1. Redukcja masy ciała u osób otyłych pozwala lepiej kontrolować przebieg choroby, zmniejszać dawki przyjmowanych leków i insuliny, a także zapobiec rozwojowi przewlekłych powikłań towarzyszących cukrzycy.
Cukrzyca typu 1 a otyłość: Przyczyny rozwoju nadwagi i otyłości w cukrzycy typu 1
Do rozwoju nadmiernej masy ciała w tej grupie pacjentów przyczynia się w dużej mierze większa swoboda w spożywaniu posiłków. Pacjenci leczeni za pomocą intensywnej funkcjonalnej insulinoterapii oraz korzystający z pomp insulinowych nie muszą tak bardzo rygorystycznie, jak to ma miejsce w przypadku cukrzycy typu 2, przestrzegać stałych pór spożywania posiłków oraz zwracać uwagi na zawartość węglowodanów w poszczególnych posiłkach. Większa dowolność w doborze spożywanych posiłków w niektórych wypadkach może jednak skutkować tym, że pacjenci z tej grupy częściej pozwalają sobie na “małe grzeszki” wybierając produkty bardziej kaloryczne i wysokoprzetworzone. Ponadto w tej grupie pacjentów częściej zdarza się podjadanie między posiłkami czemu towarzyszy jednocześnie zwiększanie dawki podawanej insuliny w celu uzyskania prawidłowego wyrównania poziomu glikemii. Takie postępowanie może niestety skutkować wzrostem masy ciała i pogorszeniem stopnia wyrównania choroby. Systematyczne zwiększanie dawek insuliny może być także przyczyną rozwoju zjawiska insulinooporności. Wykazano, że grupą szczególnie narażoną na rozwój nadmiernej masy ciała i powstanie insulinooporności jest młodzież w okresie dojrzewania. W tym czasie dochodzi zwykle do zwiększenia masy ciała i wzrostu zawartości tkanki tłuszczowej. Zwiększona w tym okresie produkcja hormonu wzrostu, hormonów płciowych i innych hormonów antagonistycznie działających w stosunku do insuliny przyczynia się ponadto do zmniejszenia wrażliwości tkanek na działanie insuliny (2).
Cukrzyca typu 1 a otyłość: Postępowanie w cukrzycy typu 1 z otyłością
W przypadku stwierdzenia nadmiernej masy ciała u pacjentów z cukrzycą typu 1 niezwykle istotne jest wczesne włączenie odpowiedniego postępowania dietetycznego, zwiększenie poziomu aktywności fizycznej oraz wprowadzenie modyfikacji stylu życia i niejednokrotnie odpowiedniej farmakoterapii (3).
Dieta w cukrzycy typu 1
Należy pamiętać, że leczenie za pomocą intensywnej funkcjonalnej insulinoterapii lub korzystanie z pomp insulinowych nie zwalnia z konieczności przestrzegania zasad diety cukrzycowej. Pamiętajmy, że odpowiednie postępowanie dietetyczne jest integralną i niezwykle ważną częścią terapii zarówno w cukrzycy typu 2, jak i cukrzycy typu 1. W przypadku rozpoznania nadmiernej masy ciała poleca się natomiast zastosowanie deficytu kalorycznego, który pozwoli na uzyskanie powolnej i stopniowej redukcji masy ciała (0,5-1 kg/tydzień). Do najważniejszych zaleceń dla pacjentów z otyłością należą: organicznie ilości spożywanych pokarmów, regularne odżywianie się, unikanie pokarmów wysokokalorycznych i tłustych, rezygnacja ze spożycia słodyczy i słodkich napojów. W zamian poleca się zwiększenie spożycia surowych warzyw, spożywanie produktów pełnoziarnistych, wybieranie chudego mięsa i ryb oraz picie około 2 litrów niesłodzonych płynów dziennie. Ważne jest również ograniczenie spożycia soli (do 6 g/dobę) oraz unikanie alkoholu.
Aktywność fizyczna w cukrzycy typu 1
Wysiłek fizyczny przyczynia się do poprawy składu ciała poprzez zmniejszenie ilości tkanki tłuszczowej oraz zwiększenie masy mięśniowej. Aktywność fizyczna koryguje także zaburzenia metaboliczne zwiększając wrażliwość tkanek na działanie insuliny, poprawiając profil lipidowy, wyrównując poziom glikemii i obniżając ciśnienie tętnicze. Rodzaj podejmowanego wysiłku fizycznego u pacjentów otyłych z cukrzycą powinien być dostosowany do indywidualnych możliwości i preferencji osobistych. Ważne jest unikanie siedzącego trybu życia i wykorzystywanie każdej codziennej okazji do ruchu.
Najczęściej rekomendowane dla osób otyłych są ćwiczenia aerobowe o stopniowo zwiększanej ilości i intensywności. Docelowo poleca się podejmowanie aktywności fizycznej przez przynajmniej 150 minut na tydzień. W zapobieganiu przyrostu masy ciała poleca się natomiast 60-90 minut codziennego umiarkowanego wysiłku fizycznego w czasie wolnym, przy czym optymalnie wysiłek powinien trwać nie mniej niż 30 minut dziennie. Poza ćwiczeniami tlenowymi pacjent powinien wykonywać również ćwiczenia siłowe z częstością 2-3 razy na tydzień (4).
Metformina u pacjentów z cukrzycą typu 1
Metformina jest lekiem z grupy pochodnych biguanidu stosowanym głównie w leczeniu cukrzycy typu 2. Metformina obniża stężenie glukozy, poprawia profil lipidowy krwi oraz zapobiega przyrostowi masy ciała, a nawet, może powodować niewielki spadek masy ciała. Jej stosowanie zwiększa ponadto wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Coraz częściej metformina jest również włączana do terapii pacjentów z cukrzycą typu 1 z towarzyszącą nadwagą lub otyłością. U chorych na cukrzycę typu 1 kilka badań potwierdziło wielokierunkowy efekt leczniczy metforminy dołączonej do insulinoterapii. Korzyści tego rodzaju skojarzonego leczenia wyrażały się lepszym wyrównaniem glikemii i HbA1c, zmniejszeniem zapotrzebowania na insulinę i poprawą parametrów metabolicznych. Zanotowano również redukcję masy ciała (5).
Podsumowanie
Otyłość to problem, który dotyka także pacjentów z cukrzyca typu 1. Odpowiednie postępowanie polegające na modyfikacji stylu życia pozwala poradzić sobie z tym problemem i zapobiec rozwojowi powikłań towarzyszących otyłości.
