Hipoglikemia reaktywna – co to takiego?

Hipoglikemia to stan znany każdej osobie chorującej na cukrzycę. Inaczej nazywana jest niedocukrzeniem, czyli najprościej mówiąc jest to obniżenie poziomu glukozy we krwi poniżej 70 mg/dl (3,9 mmol/l). Hipoglikemia nie jest zjawiskiem obojętnym dla organizmu, wręcz przeciwnie uznawana jest za bezpośrednie zagrożenie dla życia człowieka. Czy słyszeliście jednak o hipoglikemii reaktywnej? Pojawia się również pod nazwą hipoglikemii poposiłkowej, bowiem jej podstawowym objawem jest spadek poziomu glukozy we krwi poniżej 55-70 mg/dl (2,8-3,9 mmol/l) w czasie około 2-4 godzin po spożyciu posiłku o wysokim indeksie glikemicznym.

Warto zwrócić uwagę, że ten rodzaj niedocukrzenia dotyczy osób, które nie chorują na cukrzycę, które często lekceważą pojawiające się objawy, a stąd już prosta droga do początków rozwoju cukrzycy typu 2. W tej sytuacji hipoglikemia reaktywna powiązana jest z insulinoopornością. Kogo może dotknąć hipoglikemia reaktywna? Otóż najbardziej narażoną grupą są osoby młode i szczupłe, ale także te, które w niedawnym czasie pozbyły się nadprogramowych kilogramów. Niewykluczone jest jednak pojawienie się jej u osób z nadwagą, które zmagają się ze stanem przedcukrzycowym (1, 2. 3).

Czym charakteryzuje się hipoglikemia reaktywna?

Poziom cukru we krwi u zdrowego człowieka nidgy nie jest wartością stałą. Jest zależny od spożywanych posiłków, stylu życia i aktywności fizycznej. Najniższy jest na czczo, a po posiłkach naturalnie wzrasta, lecz ciągle pozostaje w granicach zdrowej normy. U osób cierpiących na hipoglikemię reaktywną, cukier po posiłku najczęściej podnosi się powyżej normy, czyli na krótki czas pojawia się hiperglikemia poposiłkowa, a następnie bardzo gwałtownie się obniża. Wtedy powstaje niedocukrzenie.

Aby rozpoznać hipoglikemię reaktywną, muszą być spełnione warunki:

• obniżenie stężenia glukozy we krwi;
• występowanie objawów niedocukrzenia kilka godzin po jedzeniu u osoby, która nie choruje na cukrzycę;
• ustępowanie dolegliwości po spożyciu kolejnego posiłku,
• nie występuje w nocy ani na czczo,
• nie występuje po wysiłku fizycznym.

Hipoglikemia reaktywna może być zapowiedzią rozwoju cukrzycy typu 2. 

Czynniki wpływające na rozwój hipoglikemii reaktywnej

• dieta – zbyt długie przerwy między posiłkami, dieta bogata w węglowodany proste, o wysokim indeksie glikemicznym, uboga w tłuszcz oraz błonnik pokarmowy
• spożywanie alkoholu
• intensywna aktywność fizyczna
• styl życia
• stres
• niewystarczająca ilość snu
• stan zdrowia, np. nadmierne wydzielanie insuliny, po zabiegu usunięcia żołądka

W celu sprawdzenia, czy problem hipoglikemii reaktywnej po posiłku dotyczy Ciebie lub Twoich bliskich, warto przez kilka dni sprawdzać poziom glukozy we krwi za pomocą glukometru.

Hipoglikemia reaktywna – przyczyny

Powody i mechanizm występowania hipoglikemii reaktywnej nie są w pełni poznane. Prawdopodobnie największy wpływ na zaburzenia gospodarki węglowodanowej organizmu mają:

• nieprawidłowy styl życia,
• nieregularne spożywanie posiłków,
• niezbilansowana dieta, w której dominują produkty bogate w cukry proste,
• mała aktywność fizyczna.

Hipoglikemia reaktywna może także wynikać z wczesnego etapu rozwoju cukrzycy typu 2 lub kiedy zaburzenia tolerancji glukozy powodowane są insulinoopornością.

Hipoglikemia reaktywna może być także spowodowana operacjami, takimi jak resekcja żołądka lub jelita cienkiego. Na hipoglikemię reaktywną mogą też być narażone osoby z nadwrażliwością na fruktozę. Hipoglikemia reaktywna występuje najczęściej po obfitych posiłkach bogatych w węglowodany proste.

Hipoglikemia reaktywna: objawy

• senność
• osłabienie
• bóle głowy
• drżenie rąk 
• kołatanie serca
• zaburzenia widzenia
• potliwość
• nudności
• wymioty
• zaburzenia koordynacji ruchowej
• silny apetyt na słodkie potrawy

Hipoglikemia reaktywna: diagnostyka

Hipoglikemię reaktywną diagnozuje się na podstawie testu obciążenia glukozą (tzw. krzywej cukrowej) przedłużonym do 4 godzin z pomiarami glukozy co godzinę. Polega on na podaniu doustnie czystego roztworu glukozy (75g) i następnie pomiarze stężenia glukozy we krwi w określonych odcinkach czasowych. Dla najlepszej diagnostyki i pełnego obrazu pracy trzustki warto wraz z badaniem krzywej cukrowej w tych samych punktach czasowych oznaczyć poziom insuliny (2).

Hipoglikemia reaktywna – zapobieganie

W przypadku hipoglikemii reaktywnej mówiąc o zapobieganiu mamy również na myśli leczenie. Jako, że u osób z hipoglikemią reaktywną nie stosuje się zazwyczaj żadnych leków, najważniejszym zaleceniem jest stosowanie odpowiedniej diety. Oznacza to, że stan hipoglikemii reaktywnej jest odwracalny i uleczalny zmianą stylu życia.

Najważniejszą radą powinno być regularne przyjmowanie posiłków o niskim indeksie glikemicznym. Zapewni to utrzymanie glikemii na stałym poziomie, co będzie zapobiegać występowaniu epizodów hipoglikemii reaktywnej.

Hipoglikemia reaktywna – leczenie

Świadomy pacjent, po dostrzeżeniu zmian w funkcjonowaniu organizmu wskazujących na pojawienie się hipoglikemii, może pomóc sobie samodzielnie używając najprostszej możliwej metody. Mowa o szybkim podniesieniu poziomu glukozy we krwi po zjedzeniu cukru, cukierka czy wypiciu soku owocowego. Czas na ustąpienie pierwszych objawów to około 10 minut. Następnie należy zjeść posiłek bogaty w węglowodany złożone (np. kanapkę z chleba pełnoziarnistego czy potrawę z kaszą gruboziarnistą), co uchroni przed kolejnym epizodem niedocukrzenia dzięki powolnemu uwalnianiu cukru z tego typu produktów (1). 

Podstawowym krokiem do unikania objawów hipoglikemii reaktywnej jest korzystanie z odpowiednich zasad dietetycznych. Najważniejsze z nich to przede wszystkim jedzenie śniadań oraz spożywanie kolejnych posiłków w odstępach 3-4 godzinnych. Standardowo polecamy jadać posiłki bez pośpiechu, zwracając uwagę na dokładne przeżuwanie pokarmu. Każdy posiłek powinien zawierać grupy produktów bogate w tłuszcze, białko i węglowodany.

Warto również pamiętać o unikaniu nadmiernego korzystania z produktów słodkich oraz słodzonych napojów. Najbardziej niebezpiecznym połączeniem jest jedzenie ich z alkoholem. Jeżeli chcesz pozwolić sobie na jakąś słodkość lub owoc, to spożyj go razem z innym głównym posiłkiem, np. z obiadem. Ruch ten uchroni cię przed gwałtownymi zmianami poziomów glukozy we krwi.

Nie możesz zapominać o węglowodanach złożonych w postaci:

• pieczywa pełnoziarnistego,
• kasz, warzyw,
• nasion roślin strączkowych.

Świetnym dodatkiem do każdego posiłku będą produkty o niskim indeksie glikemicznym – dzięki dużej zawartości błonnika zapewnią Ci sytość na dłużej i jednocześnie nie będą powodowały wahań poziomu cukru. Pamiętaj również o piciu odpowiednich ilości wody, aby błonnik mógł dzięki niej wykazywać pełnię swoich możliwości. Indeks glikemiczny posiłków można również obniżać poprzez dodawanie do nich otrąb, nasion czy orzechów. Pamiętaj jednak, że są to dodatki wysokokaloryczne i nie można przesadzać z ich ilością, szczególnie planując redukcję masy ciała.

Zachęcamy do wprowadzenia do życia codziennego aktywności fizycznej. Jest to nieodłączny krok w kierunku stabilizacji poziomu cukru we krwi. Wybierz taki rodzaj aktywności, który sprawia Ci najwięcej przyjemności. Co powiesz na zumbę albo basen?

Ostatni, ale nie najmniej ważny punkt to sen. Zadbaj, aby spać średnio 7-8 godzin na dobę, postaraj się nie rozpraszać przed snem i zrelaksować, aby jakość regeneracji organizmu była jak największa (3).

U większości pacjentów z hipoglikemią reaktywną przestrzeganie diety i zaleceń żywieniowych zabezpiecza przed jej napadami. Przy hipoglikemii reaktywnej nie stosuje się żadnych leków.

Inne przyczyny hipoglikemii reaktywnej

Innym powodem nagłego obniżenia glikemii może być insulinoma, który jest nowotworem trzustki. Jest to hormonalnie czynny guz, który wydziela insulinę. Łatwo zatem wywnioskować, że objawem występowania guza jest hipoglikemia. Wspominamy o nim, aby zwrócić uwagę na różnicowanie źródła pojawiających się objawów niedocukrzenia. Insulinoma jest stosunkowo rzadką dolegliwością, stanowi bowiem około 0,5% wszystkich nowotworów układu pokarmowego, z czego u 10% chorujących przyjmuje formę złośliwą. Leczenie tego typu guza opiera się przede wszystkim na skorzystaniu z pomocy chirurgicznej. Jest to najskuteczniejsza forma zwalczania insulinomy. W przypadku, kiedy nie ma możliwości wykonania zabiegu operacyjnego, stosuje się leczenie paliatywne lub chemioterapię. Dużą nadzieją dla chorych są również intensywnie badane terapie radioizotopowe mogące w znacznym stopniu poprawić rokowania (4, 5).

Powyższe rozważania wskazują na fakt, że zjawisko hipoglikemii jest dużo bardziej skomplikowane niż przeważnie się uważa. Co ważne, należy pamiętać, że nie musi dotykać tylko i wyłącznie osób ze zdiagnozowaną cukrzycą. Zwróćcie uwagę, że podobnie jest również z leczeniem zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Pacjenci stosujący metforminę i jednocześnie pragnący zredukować dotychczasową masę ciała poprzez zmiany odżywiania i stylu życia, również mogą być narażeni są na pojawienie się objawów hipoglikemii. Jednakże jest to zjawisko zupełnie odmienne od opisywanej hipoglikemii reaktywnej (1). Zatem pamiętajcie, że nie należy jej lekceważyć i w razie problemów ze zdiagnozowaniem przyczyn nawracających objawów, dla pewności, warto rozważyć wykonanie testu obciążenia glukozą. Może to być Twój pierwszy krok do uniknięcia zachorowania na cukrzycę typu 2.

Zacznij skutecznie zarządzać swoją cukrzycą!

Literatura

1. Hipoglikemia i jej następstwa. Wielowymiarowa analiza problemu. Raport pod patronatem Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego 2018: 21-99.
2. Rokicka D., Marek B., Kajdaniuk D., Wróbel M., Szymborska-Kajanek A., Ogrodowczyk-Bobik M., Urbanek A., Janyga S., Borgiel-Marek H., Strojek K.: Hipoglikemia w chorobach endokrynologicznych, diabetologicznych i internistycznych. Endokrynol Pol 2019; 70 (3): 288–297.
3. Frelich A.: Żywienie w hipoglikemii reaktywnej. Współczesna Dietetyka 2018; 16.
4. Gierach M., Gierach J., Skowrońska A., Junik R.: Guzy neuroendokrynne – insulinoma w praktyce klinicznej. Postępy Nauk Medycznych 2013; 12: 906-909.
5. Marek B., Kajdaniuk D., Kos-Kudła B., Foltyn W., Borgiel-Marek H., Matyja V., Pakuła D.: Insulinoma-diagnostyka i leczenie. Endokrynol Pol 2007; (58) 1: 58–62.

O autorze Daria Jaroszewska

mgr

Dietetyk kliniczny, psychodietetyk. Absolwentka dietetyki na Uniwersytecie Medycznym oraz psychodietetyki na SWPS w Poznaniu. Prowadzi poradnictwo żywieniowe osób zmagających się z chorobami metabolicznymi.

UDOSTĘPNIJ ARTYKUŁ

udostępnij na facebook-u