Insulinooporność a zespół policystycznych jajników
Insulinooporność (IO) oraz zespół policystycznych jajników (ang. Polycystic ovary syndrome – PCOS) stały się w ostatnich latach głośno omawianym zagadnieniem….
Insulina pełni istotne funkcje w organizmie. Jeśli coś nie działa w systemie prawidłowo, prawidłowy poziom insuliny może zostać zaburzony. Stan, w którym dochodzi do nadmiernego wydzielania insuliny przez trzustkę to hiperinsulinemia. Innymi słowy, hiperinsulinemia to po prostu podwyższony poziom insuliny we krwi.
Może być spowodowany różnymi czynnikami, w tym insulinoopornością. Jak rozpoznać hiperinsulinemię i jak ją leczyć? Odpowiadamy w poniższym artykule.
Hiperinsulinemia – co to jest?
Hiperinsulinemia, czyli inaczej hiperinsulinizm, to zaburzenie, które jest spowodowane nieprawidłowym wydzielaniem i magazynowaniem insuliny. Insulina u zdrowego człowieka jest produkowana w wysepkach trzustkowych Langerhansa, znajdujących się wewnątrz trzustki. Głównym zadaniem insuliny jest ułatwianie wchłaniania glukozy przez komórki, co obniża poziom cukru we krwi.
U zdrowego człowieka produkcja i sekrecja insuliny jest ściśle związana z aktualnym poziomem glukozy we krwi. Gdy po spożytym posiłku wzrasta stężenie glukozy we krwi, trzustka wydziela insulinę, która stopniowo prowadzi do obniżenia ilości tego cukru we krwi.
Hiperinsulinemia wiąże się ze stanem, gdy ten mechanizm jest zaburzony i ilość wydzielanej insuliny jest zbyt duża.
Hiperinsulinemia jako jednostka chorobowa została wyodrębniona dopiero w latach 80. XX wieku. Przedstawiono wtedy grupę czynników, które są współzależne ze sobą i prowadzą do rozwoju choroby niedokrwiennej serca. Wśród tych czynników wymienia się:
- hiperinsulinemię,
- oporność na insulinę,
- zaburzenia lipidowe,
- nadciśnienie tętnicze,
- nietolerancję glukozy.
Ten zespół czynników tworzy zespół metaboliczny, zwiększający ryzyko chorób układu krążenia.
Z hiperinsulinemią wiąże się powszechnie występujące w społeczeństwie zaburzenie – insulinooporność. Jest to stan, podczas którego komórki są mniej wrażliwe na działanie insuliny. Dotyczy to w szczególności tkanki tłuszczowej, wątroby i komórek mięśniowych. W efekcie dochodzi do zwiększenia wydzielania insuliny przez komórki trzustki, czyli hiperinsulinemii.
Hiperinsulinemia – przyczyny
Bezpośrednią przyczyną hiperinsulinemii jest zaburzona praca hormonu insuliny, produkowanego przez trzustkę. Stan ten to bezpośrednia konsekwencja insulinooporności.
Z kolei najczęstszą przyczyną podwyższonego stężenia insuliny we krwi oraz insulinooporności jest zbyt wysoka masa ciała i otyłość, a więc często także niezdrowa dieta bogata w produkty o wysokim indeksie glikemicznym oraz brak aktywności fizycznej.
Wśród innych czynników związanych z rozwojem tego stanu można wymienić:
- zespół policystycznych jajników (PCOS),
- używki (np. alkohol i papierosy),
- stosowane leki (np. przeciwdepresyjne, antykoncepcyjne, przeciwpadaczkowe),
- choroby endokrynologiczne (np. zespół Cushinga, niedoczynność przysadki mózgowej, akromegalia, niedoczynność lub nadczynność tarczycy),
- zaburzenia genetyczne.
Insulinooporność stwierdzana jest również u pacjentów chorujących na:
- cukrzycę typu 2,
- niewydolność nerek,
- niealkoholowe stłuszczenie wątroby (NAFLD),
- obturacyjny bezdech senny oraz
- nadciśnienie tętnicze.
Hiperinsulinemię obserwuje się także w przypadku wystąpienia stanu przedcukrzycowego. Jest to sytuacja, w której poziom glukozy na czczo utrzymuje się w przedziale 100-125 mg/dL. Wówczas trzustka jest non stop stymulowana do wyrzucania insuliny, w efekcie czego może rozwinąć się cukrzyca typu 2.
Wśród przyczyn hiperinsulinemii wymienia się również poza uwarunkowaniami genetycznymi, uwarunkowania środowiskowe takie jak:
- zanieczyszczone powietrze,
- zanieczyszczona woda,
- mocno przetworzona i zanieczyszczona żywność.
Hiperinsulinemia – objawy
Hiperinsulinemia działa wieloaspektowo na cały organizm. Zaburza działanie wielu hormonów, zmienia wygląd skóry, przyczynia się do występowania szeregu zmian wewnątrz organizmu. Mimo że często hiperinsulinemia sama w sobie jest objawem innych zmian w ciele, to towarzyszą jej różne dolegliwości.
Wśród najczęstszych objawów hiperinsulinizmu wymienić można:
- podwyższone stężenie cholesterolu, a także kwasu moczowego i trójglicerydów,
- przebarwienia skóry o kolorze ciemnobrązowym w fałdach skórnych: na szyi, w dołach łokciowych, podkolanowych, pod pachami,
- nadmierne rogowacenie skóry,
- nadmierną potliwość,
- nadciśnienie lub niskie ciśnienie krwi,
Charakterystyczne dla insulinooporności symptomy, które pojawiają się także przy hiperinsulinemii to:
- łatwe przybieranie na wadze – nadmiar tkanki tłuszczowej zwykle odkłada się w okolicach talii,
- problemy ze zrzuceniem kilogramów, pomimo właściwej diety i wdrożenia aktywności fizycznej,
- odczucie senności po posiłku,
- wzmożony apetyt na słodycze,
- permanentne zmęczenie, senność,
- wzmożony apetyt po posiłkach.
Hiperinsulinizm może także przyczyniać się do rzadszego miesiączkowania.
Pacjenci z podwyższonym poziomem insuliny, inaczej niż osoby z cukrzycą, częściej spotykają się z błędami diagnostycznymi i wolniej sięgają po pomoc, z uwagi na to, że pierwsze objawy hiperinsulinemii są mniej namacalne i znacznie bardziej podstępne niż te w przebiegu cukrzycy. Dlatego tak ważne jest zwiększanie świadomości społecznej, związanej z istnieniem takiej jednostki chorobowej, by chorzy mogli jak najszybciej sięgnąć po pomoc.
Co ciekawe, w przypadku hiperinsulinemii pojawia się niekiedy także hipoglikemia reaktywna, czyli spadek poziomu glukozy po posiłku poniżej poziomu występującego na czczo. Stąd też konieczność większej liczby posiłków w przebiegu hiperinsulinemii.
Objawy hormonalnie czynnego guza trzustki insulinoma
Na szczególną uwagę zasługuje podwyższone stężenie insuliny w przebiegu nowotworu wywodzącego się z komórek wysp trzustkowych (insulinoma). Insulinoma, czyli hormonalnie czynny guz trzustki wiąże się z występowaniem tzw. triady Whipple’a.
Insulinoma daje charakterystyczne objawy podwyższonego stężenia insuliny, głównie podczas postu (głodzenia się). Pojawia się wówczas hipoglikemia, a podanie węglowodanów sprawia, że symptomy ustępują.
Odczuwane uczucie głodu skłania do częstszego jedzenia, co może wiązać się z większym ryzykiem otyłości.
W przypadku hormonalnie czynnego guza trzustki, jak insulinoma, leczenie może obejmować chirurgiczne usunięcie guza.
Objawy wrodzonej hiperinsulinemii
Objawy hiperinsulinemii mogą obejmować:
- uczucie głodu,
- hipoglikemię,
- ciemnobrązowe przebarwienia skóry w dołach łokciowych i innych obszarach.
Wrodzony hiperinsulinizm to rzadkie schorzenie, które charakteryzuje się nadmiarem insuliny we krwi już u noworodków.
Hiperinsulinemia wrodzona jest jednym z elementów zespołu metabolicznego, który może prowadzić do insulinooporności i w jej następstwie obniżenia poziomu glukozy we krwi.
Dla osób z wrodzonym hiperinsulinizmem, szczególnie w ciężkich przypadkach, może być konieczne leczenie farmakologiczne lub nawet operacja.
Diagnostyka hiperinsulinemii
Diagnostyka hiperinsulinemii i insulinooporności bardzo często stanowi wyzwanie dla lekarzy. Wynika to z braku łatwodostępnego i jednoznacznego testu pozwalającego na rozpoznanie tego zaburzenia.
Szeroko rozpowszechniony wskaźnik HOMA-IR (iloczyn stężenia insuliny i glukozy na czczo) jest jedynie testem orientacyjnym i nie powinien być rutynowo stosowany jako badanie służące do rozpoznawania insulinooporności. Jest jedynie sugestią do wykonania dalszych badań w tym kierunku.
Hiperinsulinemia i insulinooporność są raczej wynikiem, a nie powodem nadmiernej masy ciała. Inne zaburzenia metaboliczne związane z nadwagą i otyłością to:
- cukrzyca,
- nieprawidłowa tolerancja glukozy,
- hiperurykemia (za wysoki poziom kwasu moczowego we krwi),
- podwyższony cholesterol.
Aby poprawnie zdiagnozować hiperinsulinemię, należy w związku z tym najpierw wykluczyć choroby współistniejące.
W tym celu lekarz decyduje zazwyczaj o wykonaniu u pacjenta kilku badań dodatkowych:
- poziomu cholesterolu i trójglicerydów,
- poziomu glukozy na czczo (niekiedy także wykonanie doustnego testu tolerancji glukozy),
- poziomu kwasu moczowego,
- parametrów wątrobowych.
Dodatkowo istotne są ocena BMI oraz zmierzenie obwodu talii. Norma dla kobiet wynosi poniżej 80 cm, a dla mężczyzn 94 cm.
Diagnostyka hiperinsulinemii wrodzonej
W celu rozpoznania hiperinsulinemii wrodzonej niezbędne są badania genetyczne. Diagnostyka hiperinsulinemii wrodzonej opiera się na badaniach obrazowych.
Dokładniejsze od USG, rezonansu magnetycznego czy tomografii komputerowej jest badanie 18F-DOPA PET. Do tego badania krew jest pobierana na czczo i na tej podstawie oznacza się stężenie insuliny oraz cukru. Następnie pacjent zostaje poddany testowi, polegającemu na wypiciu glukozy z wodą.
Po około 2 godzinach pobiera się kolejne próbki do badań. Jednak cena takiego badania to koszt około kilkudziesięciu złotych – przez to te badania nie są wykonywane zbyt często.
Badania genetyczne pod kątem wrodzonej hiperinsulinemii można także wykonać z krwi. Tego rodzaju testowi mogą być poddane już noworodki. Koszty związane z tym badaniem to nawet kilkaset złotych.
Hiperinsulinemia — leczenie
Leczenie hiperinsulinemii zależne jest od jej przyczyny. Niezwykle istotną częścią leczenia hiperinsulinemii jest stosowanie odpowiednio dobranej farmakoterapii, zabiegów oraz diety. Wyregulowanie insulinooporności ma również pozytywny wpływ na leczenie hiperinsulinemii.
U niektórych pacjentów, poza zmianą stylu życia, konieczne może być włączenie leku – metforminy. Jest to preparat stosowany w leczeniu cukrzycy typu 2. Metformina wpływa na hamowanie wytwarzania glukozy w wątrobie, zwiększa wrażliwość tkanki mięśniowej na insulinę oraz opóźnia wchłanianie glukozy w jelicie. Metformina wspomaga utratę masy ciała i wywiera korzystny wpływ na gospodarkę lipidową.
W przypadku, gdy hiperinsulinemia jest jednym z elementów zespołu metabolicznego, niezbędna staje się szersza opieka lekarska. Terapia jest bardzo istotna, by zrozumieć cel leczenia i potrafić wytrwać w zdrowych nawykach na stałe.
Leczenie hiperinsulinemii wynikającej z obecności guza trzustki polega na jego usunięciu. Z kolei hiperinsulinemia wrodzona zwykle wymaga zabiegów chirurgicznych lub postępowania farmakologicznego.
Dieta w hiperinsulinemii
W przypadku hiperinsulinemii zaleca się wprowadzenie odpowiedniej diety i zmianę nawyków żywieniowych na zdrowsze. Pomaga to w regulacji poziomu insuliny we krwi. Ze względu na pojawiającą się przy hiperinsulinemii hipoglikemii reaktywnej, zaleca się stosowanie większej ilości posiłków w ciągu doby.
Najważniejsze zalecenia dietetyczne przy hiperinsulinizmie:
- Niski indeks glikemiczny — wskazane są jedynie produkty o niskim i średnim indeksie glikemicznym (IG). Takie wybory powodują mniejsze skoki poziomu glukozy we krwi. Lepiej unikać żywności o wysokim IG: biały chleb, słodycze, słodkie napoje i przetworzona żywność.
- Białko i zdrowe tłuszcze — należy włączyć do diety wartościowe źródła białka: chude mięso, drób, ryby, jaja, tofu, orzechy i nasiona. Białko pomaga w regulacji poziomu cukru we krwi. Natomiast z tłuszczów warto decydować się na: awokado, oliwę z oliwek, orzechy, nasiona chia i oleje roślinne.
- Warzywa i owoce — warto spożywać dużą ilość warzyw i owoców. Brokuł, szpinak, sałata, kalafior, cukinia, papryka, kapusta oraz jagody, maliny, truskawki i cytrusy to dobre wybory. Są one bogate w błonnik, witaminy i minerały, a jednocześnie mają niską zawartość węglowodanów.
- Bez soli – konieczna jest jej redukcja.
- Zapotrzebowanie kaloryczne – dbanie o prawidłową masę ciała zmniejszy insulinooporność, dlatego lepiej nie spożywać więcej kalorii, niż potrzebuje tego organizm. Pożyteczne będzie też wprowadzenie regularnego ruchu w codzienny rozkład zajęć.
Zacznij skutecznie zarządzać swoją cukrzycą!
O autorze
Cukrzyca.pl, jeden z wiodących portali gromadzący wiedzę o cukrzycy, który powstał z myślą o osobach chorych na cukrzycę szukających wsparcia oraz informacji na temat choroby. Artykuły, poradniki i materiały informacyjne są tworzone przez ekspertów w dziedzinach takich jak: diabetologia, dietetyka, psychologia i edukacja diabetologiczna.
