U diabetyków na skutek nieprawidłowego wyrównania glikemii może dojść do rozwoju przewlekłych powikłań związanych z chorobą. Zalicza się do nich mikroangiopatie (retinopatia, makulopatia, cukrzycowa choroba nerek), makroangiopatie (zawał mięśnia sercowego czy udar mózgu). Powikłania cukrzycy mogą mieć również charakter neuropatii, polegającej na uszkodzeniu nerwów. Powszechnym powikłaniem jest również zespół stopy cukrzycowej.
W ostatnich latach dokonywane są znaczne postępy w leczeniu cukrzycy, jednak powikłania cukrzycy związane z chorobą nadal pozostają dużym zagrożeniem dla diabetyków. Są one najczęstszą przyczyną niewydolności nerek związaną z nefropatią cukrzycową oraz amputacji kończyn z powodu stopy cukrzycowej. Jednak dzięki nowoczesnym lekom oraz insulinie, ale także zaawansowanej samokontroli można tym powikłaniom zapobiec.
Mikroangiopatie: powikłania cukrzycy w obrębie małych naczyń krwionośnych
Powikłania o charakterze mikroangiopatii oznaczają wszystkie uszkodzenia w obrębie małych naczyń krwionośnych, do których zaliczamy na przykład: naczynia włosowate, małe tętnice czy tętniczki. Do tych powikłań należą m.in. wszystkie powikłania w obrębie narządu wzroku czy też nerek. Wszystkie struktury anatomiczne w układzie wzrokowym narażone są na powikłania związane z cukrzycą.
Jak cukrzyca wpływa na wzrok?
Retinopatia cukrzycowa
Retinopatia cukrzycowa i powiązany z nią obrzęk plamki żółtej są najczęstszą przyczyną utraty wzroku, zarówno wśród osób chorujących na cukrzycę typu 1 jak i typu 2. W przypadku retinopatii cukrzycowej dochodzi do zmian patologicznych w obrębie siatkówki oka, ich natężenie może być różne. Do mniej niebezpiecznych zmian należą zmiany w obrębie siatkówki, które w przypadku wyrównania poziomów glikemii mogą się cofnąć. Zmiany te nazywane są retinopatią nieproliferacyjną. Jeśli jednak retinopatia rozwinie się do zaawansowanej postaci, czyli do retinopatii proliferacyjnej, może przyczynić się nawet do utraty wzroku. Dzieje się tak dlatego, że hiperglikemia uszkadza strukturę siatkówki oka. Pojawić się mogą mikrowylewy, mikrotętniaki, czy inne różnego rodzaju wysięki.
Zaćma i jaskra wtórna
Może dojść także do utworzenia patologicznych naczyń krwionośnych w oczach, zależne jest to od stopnia zaawansowania powikłań. W takim przypadku nowo powstałe, nieprawidłowe naczynia łatwo pękają oraz są kruche, przez co może dojść do wylewu krwi do ciała szklistego przez co powstają specyficzne blizny, które przyczynić się mogą do odwarstwienia siatkówki. Jeśli dojdzie do takiej sytuacji, wskazywać ona będzie na wysoki stopień zaawansowania retinopatii, co najczęściej jest spowodowane nieprawidłowym leczeniem cukrzycy i brakiem wyrównania metabolicznego. Innymi najczęstszymi powikłaniami w zakresie układu wzroku są zaćma oraz jaskra wtórna.
Jak cukrzyca niszczy nerki?
Do mikroangiopatii zalicza się także cukrzycowa choroba nerek (nefropatia cukrzycowa), która zaczyna się od uszkodzenia ich struktur. Wraz z upływem czasu prowadzić ona będzie do pogorszonej pracy nerek. W przypadku niewyrównanej choroby przez wiele lat, może zakończyć się ich schyłkową niewydolnością. Z tego względu wśród osób chorych na cukrzycę należy zadbać o wykonywania badań takich jak: albuminy wydalane z moczem, wartość przesączania kłębuszkowego (eGFR), czy stężenie kreatyniny w surowicy krwi. W celu zmniejszenia ryzyka wystąpienia cukrzycowej choroby nerek lub spowolnienia jej postępu należy zadbać o prawidłową kontrolę glikemii, ciśnienia tętniczego oraz lipemii.
Makroangiopatie – jak cukrzyca wpływa na serce?
Do makroangiopatii zaliczamy wszystkie powikłania związane z uszkodzeniem dużych naczyń krwionośnych. Podwyższony poziom glikemii przyczynia się do nasilenia procesów miażdżycowych przez co prowadzi do rozwoju chorób sercowo-naczyniowych. W przypadku osób chorujących na cukrzycę blaszki miażdżycowe tworzą się szybciej, ale posiadają większą tendencję do odrywania się i zamykania światła naczynia. W kontekście osób z cukrzycą bardzo ważne będzie uregulowanie ciśnienia tętniczego krwi oraz stężenia lipidów. Podobnie jest w przypadku innych powikłań np. tych związanych z nerkami. Połączenie wszystkich tych trzech czynników znacząco zwiększy ryzyko incydentów kardiologicznych, takich jak zawał serca czy udar mózgu. Hiperglikemia stwierdzona podczas udaru mózgu przyczynia się do gorszych rokowań. Wiąże się ona między innymi z większym ogniskiem niedokrwiennym.
Neuropatia
Powikłaniem związanym z cukrzycą jest także neuropatia cukrzycowa, co można rozumieć jako uszkodzenie nerwów. Hiperglikemia w przypadku neuropatii prowadzi do patologicznych zmian. Dotyczą one układu nerwowego np. zaniku osłonek nerwów (demielinizacja) oraz zmiany w samych włóknach nerwowych. Rozróżnia się dwa rodzaje neuropatii – obwodową (nazywaną czuciowo-ruchową lub bólową) oraz autonomiczną.
W przypadku pierwszej objawy są najczęściej związane z zaburzeniami czucia, przewlekłym bólem głównie rąk i nóg. Natomiast drugi typ wiąże się z zaburzeniami układu autonomicznego (nietrzymanie moczu, przewlekłe biegunki, zawroty głowy, zaburzenia erekcji). Neuropatia cukrzycowa znacząco pogarsza jakość życia chorego, ale także przyczynia się do silnych dolegliwości. Dodatkowo, to czynnik ryzyka rozwoju zespołu stopy cukrzycowej oraz nagłego zgonu.
Zespół stopy cukrzycowej
Stopa cukrzycowa jako powikłanie cukrzycy jest zakażeniem, owrzodzeniem lub destrukcją tkanek głębokich stopy np. kości. Powstaje ona na skutek uszkodzenia nerwów obwodowych lub naczyń stopy, może mieć ona różny poziom zaawansowania. Bardzo ważna w przypadku zespołu stopy cukrzycowej jest diagnostyka. Obejmuje ona ocenę występowania polineuropatii obwodowej, zaburzeń ukrwienia kończyn dolnych, zmian deformacyjnych, ale także innych czynników ryzyka uszkodzenia stopy. Z tego względu zaleca się, aby lekarz w trakcie każdej wizyty kontrolnej obejrzał stopy chorego na cukrzycę.
Leczenie zespołu stopy cukrzycowej może być skuteczne jedynie w ramach wielodyscyplinarnych poradni. Obejmuje ono wyrównanie metaboliczne cukrzycy, odciążenie stopy, antybiotykoterapię, zabiegi chirurgiczne mające na celu usunięcie martwiczych tkanek, ich drenaż oraz nacięcie. Czasami niezbędne jest zastosowanie zabiegu z zakresu chirurgii wewnątrznaczyniowej czy naczyniowej.
Stopa Charcota
W ramach zespołu stopy cukrzycowej powikłaniem może być także stopa Charcota. Jest to przewlekłe, postępujące schorzenie kości oraz stawów, które rozwija się przez uszkodzenie unerwienia spowodowanego cukrzycą. Jego występowanie leży na podłożu neuropatii, jednak występuje dosyć rzadko. Objawy wskazujące na stopę Charcota to m.in. jednostronny obrzęk, wzrost ocieplenia stopy, zaczerwienienie. Jeśli powikłanie nie zostanie szybko rozpoznane i leczone to może doprowadzić do powstania trwałej deformacji stóp. Może być nawet przyczyną amputacji kończyny.
Diagnostyka powikłań cukrzycy
Uważa się, że w cukrzycy typu 1 powikłania rozwijają się najwcześniej po 5 latach trwania choroby. Dlatego u tych osób diagnostykę w kierunku powikłań (badanie oczu, nerek, serca) przeprowadza się przesiewowo przy rozpoznaniu. Następna diagnostyka jest po 5 latach od momentu rozpoznania. Wśród osób, u których diagnozuje się cukrzycę typu 2 aż 50% z nich w momencie rozpoznania ma już pierwsze powikłania związane z chorobą. Wynikać to może z długiego okresu nieświadomości związanej z chorobą lub dotychczas występujących podwyższonych glikemii na czczo i po posiłku (stan przedcukrzycowy). Z tego względu, w przypadku cukrzycy typu 2 diagnostykę w kierunku powikłań powinno się przeprowadzić koniecznie w momencie wykrycia choroby (2).
Im szybciej wykryje się powikłania cukrzycowe, tym większe są szanse na wdrożenie prawidłowego leczenia. Opisane powikłania często związane są z występującą hiperglikemią, a unormowanie glikemii może zatrzymać dalszy ich postęp. Czynniki takie jak prawidłowa masa ciała, unormowane ciśnienie oraz wyrównany profil lipidowy będą sprzymierzeńcem każdego chorego z cukrzycą. Odegrają one bardzo ważną rolę w prewencji powikłań choroby.
