Wytyczne dotyczące leczenia chorób sercowo-naczyniowych u osób z cukrzycą
U każdego pacjenta z cukrzycą typu 2 powinno się oszacować ryzyko sercowo-naczyniowe. Do tego celu zostało przygotowane specjalne narzędzie – SCORE2-Diabetes. Na Kongresie…
Kwasica mleczanowa to zespół zaburzeń metabolicznych, który polega na nadmiernym nagromadzeniu przez organizm kwasu mlekowego w procesie spalania glukozy. Co oznacza nadmierne nagromadzenie kwasu mlekowego? To dość rzadkie, jednak stanowiące zagrożenie dla życia i zdrowia, powikłanie występujące u osób chorujących na cukrzycę. Jakie są przyczyny kwasicy mleczanowej? Jakie są jej objawy? I w jaki sposób rozpoznać ten stan i jak go leczyć?
Kwasica mleczanowa – co to jest i jakie daje objawy?
Kwasica mleczanowa jest zaburzeniem metabolicznym, które jest związane z nadmierną produkcją kwasu mlekowego w organizmie. We krwi przy nadprodukcji kwasu mlekowego obniża się pH, a poziom mleczanu w osoczu przekracza 5 mmol/l.
Kwasicę mleczanową diagnozuje się, gdy pH krwi spada poniżej wartości <7,30 i stężenie wodorowęglanów spada poniżej wartości <10 mmol/l, a luka anionowa wzrasta >16 mmol/l. Zwykle w wynikach badań obserwowana jest hiperkaliemia (wysokie stężenie potasu) i prawidłowe stężenie sodu w surowicy.
Kwasica mleczanowa – objawy
Wśród wymienianych przewlekłych powikłań cukrzycy kwasica mleczanowa występuje stosunkowo rzadko, jednak stanowi duże zagrożenie dla życia i może spowodować nawet śmierć. Jej śmiertelność sięga nawet 50 procent.
Kwasica mleczanowa częściej występuje przy cukrzycy typu 2 niż cukrzycy typu 1. Jest traktowana jako powikłanie cukrzycowe, nie zawsze rozwija się właśnie przez nią – często przyczyną kwasicy są dodatkowe stany chorobowe lub choroby współistniejące.
Kwasica mleczanowa sama w sobie nie daje charakterystycznych objawów. Dlatego właśnie olbrzymią wartość ma wywiad z lekarzem w celu określenia schorzeń współtowarzyszących, takich jak:
- cukrzyca,
- choroby układu sercowo-naczyniowego,
- choroby płuc,
- nagłe zatrzymania krążenia,
- ustalenie środka, jakim się zatruł pacjent czy leków przez niego zażywanych, mogących wywołać te symptomy (np. metformina).
Mimo braku powtarzalnych objawów kwasica mleczanowa może czasem powodować u wskazanych chorych:
- duszności;
- oddech kwasiczny (oddech Kussmaula) – głęboki, o zwiększonej częstotliwości;
- obniżenie temperatury ciała i obniżenie ciśnienia tętniczego;
- nudności i wymioty;
- bóle brzucha;
- senność;
- zaburzenia świadomości;
- skąpomocz;
- objawy odwodnienia
- a nawet śpiączka mleczanowa!
Objawy kwasicy mleczanowej mogą przypominać objawy hipoglikemii.
Kwasica mleczanowa może dawać objawy także podobne do objawów kwasicy ketonowej, dlatego przy stawianiu diagnozy bierze się pod uwagę również wyniki badań laboratoryjnych.
Wystąpienie wymienionych symptomów w żadnym wypadku nie może być lekceważone i powinno być niezwłocznie skonsultowane z lekarzem celem jak najszybszego podjęcia leczenia.
Co powoduje nadmiar kwasu mlekowego?
Zwiększenie wytwarzania oraz zaburzenia utylizacji kwasu mlekowego obserwuje się w przypadku uszkodzenia narządów bogatokomórkowych lub wskutek niedotlenienia tkanek.
Podczas nadmiernego powstawania kwasu mlekowego dochodzi do zmniejszenia pH we krwi. Jak wiadomo, dzięki odpowiedniemu pH organizmu mogą zachodzić różne procesy biochemiczne.
Gdy stężenie kwasu mlekowego we krwi znacznie wzrośnie, u pacjenta występuje hipermleczanemia, a następnie stan ten prowadzi do kwasicy mleczanowej.
Śpiączka mleczanowa
Należy pamiętać, że nieleczona kwasica mleczanowa może doprowadzić do śpiączki mleczanowej, a nawet śmierci pacjenta.
W przypadku zaobserwowania niepokojących objawów i podejrzenia kwasicy mleczanowej niezwykle ważną rolę odgrywa czas! Powinniśmy natychmiast skonsultować się z lekarzem lub wezwać pogotowie.
Zacznij skutecznie zarządzać swoją cukrzycą!
Kwasica mleczanowa – przyczyny
Kwasica mleczanowa jest zwykle ostrym stanem, spowodowanym inną ciężką chorobą, na przykład:
- poważnym niedotlenieniem,
- zatruciem alkoholem,
- niewydolnością serca,
- niewydolnością oddechową,
- wstrząsem,
- sepsą,
- niedoborem tiaminy (witaminy B1) − występuje przy nadmiernym spożywaniu alkoholu,
- niewydolnością nerek lub wątroby,
- nowotworami złośliwymi,
- niedotlenieniem okołoporodowym,
- stosowaniem niektórych leków, np. terapii przeciwwirusowej (WZW B, zakażenie HIV) czy przeciwcukrzycowej (metformina), przeciwbólowej i przeciwzapalnej (salicylany).
Najczęściej powyższe przyczyny współistnieją z cukrzycą, ale ciężkie niedotlenienie lub zatrucie alkoholem u osoby bez cukrzycy również może prowadzić do kwasicy mleczanowej.
Innym powodem zwiększonego ryzyka kwasicy mleczanowej są choroby genetyczne, upośledzające pewne szlaki przemian w organizmie i w rezultacie prowadzące do nadprodukcji mleczanów.
Kwasica mleczanowa a metformina
Czy kwasica mleczanowa po metforminie jest możliwa? Tak, kwasica mleczanowa może także nastąpić podczas nieprawidłowego przyjmowania metforminy – leku dla chorych na cukrzycę typu 2 – i jego kumulacji w organizmie.
Metformina jest lekiem bezpiecznym, o udowodnionym zmniejszeniu zagrożeń powikłań cukrzycy i podawanym nawet w stanach przedcukrzycowych w celu obniżenia ryzyka rozwinięcia choroby. Jest obecnie najczęściej przepisywanym lekiem przeciwhiperglikemicznym.
Istnieją natomiast przeciwwskazania do jej stosowania i może dojść nawet do zatrucia metforminą.
Wśród najważniejszych znajdują się niewydolność nerek lub zła tolerancja leku. U pacjentów, którzy mimo przeciwwskazań przyjmują metforminę, może rozwinąć się kwasica mleczanowa spowodowana gromadzeniem się mleczanów jako produktu przemian metabolicznych.
Ból nerek po metforminie może być sugestią do wykonania badań laboratoryjnych poziomu kwasu mlekowego.
W celu zapobiegania powikłaniom cukrzycy konieczna jest przede wszystkim edukacja chorych, odpowiednia samokontrola diabetyków oraz właśnie prawidłowe stosowanie metforminy, czyli przestrzeganie przeciwwskazań do przyjmowania leku!
Kwasica mleczanowa – jak ją rozpoznać?
Podstawą rozpoznania kwasicy mleczanowej jest badanie krwi określające poziom mleczanów w surowicy krwi.
Rozpoznania kwasicy mleczanowej dokonuje lekarz na podstawie wyników badań laboratoryjnych. Poza wymienionymi wyżej w artykule objawami kwasicy mleczanowej, w wynikach badań krwi pojawia się również:
- niewielka hiperglikemia lub normoglikemia,
- stężenie kwasu mlekowego > 5 mmol/l,
- spadek pH krwi < 7,30,
- luka anionową > 16 mmol/l,
- stężenie wodorowęglanów < 10 mmol/l,
- hiperkaliemia,
- prawidłowe stężenie sodu (Na+).
Dla potwierdzenia wstępnej diagnozy wykonuje się często również badanie glikemii oraz pomiar stężenia wodorowęglanów, sodu i potasu we krwi.
W postawieniu diagnozy pomocny jest także wywiad. Pacjenci z kwasicą mleczanową często podają spożycie alkoholu, zażywanie metforminy i cukrzycę.
Jeśli badania wykazują na obecność choroby, należy bezzwłocznie rozpocząć odpowiednie leczenie.
Typy kwasicy mleczanowej
Wyróżnia się dwa rodzaje kwasicy mleczanowej:
- Kwasica mleczanowa beztlenowa (typ A) – jest skutkiem niedotlenienia tkanek. Wynika z niedostatecznej podaży tlenu w przebiegu:
- ciężkiego wysiłku fizycznego,
- hipoksji w przebiegu chorób płuc,
- anemii,
- wstrząsu,
- napadu padaczkowego,
- ostrego zespołu wieńcowego,
- zatrzymania akcji serca.
Wytworzone warunki beztlenowe doprowadzają do wzmożonego wytwarzania mleczanów w procesie glikolizy. Nie jest charakterystyczna dla cukrzycy, jednak wielu pacjentów z cukrzycą ma choroby sercowo-naczyniowe, więc kwasica mleczanowa typu A może się zdarzyć również u nich.
- Kwasica mleczanowa tlenowa (typ B) – wywołana jest chorobami narządów, które powinny metabolizować i usuwać mleczany z organizmu, a w wyniku upośledzenia ich funkcji dochodzi do ich nagromadzenia we krwi. Nie jest ona skutkiem niedotlenienia tkanek, ale może wystąpić u pacjentów z cukrzycą typu 2 przy niewydolności nerek, niewydolności wątroby, chorobach rozrostowych, po zażyciu alkoholu etylowego, metylowego, salicylanów czy metforminy.
Kwasicę mleczanową należy odróżnić od:
- kwasicy ketonowej, w której obserwuje się prawidłowe stężenie kwasu mlekowego, duże stężenia glukozy i ciał ketonowych, a pH krwi rzadko jest mniejsze niż 7,0;
- zatrucia alkoholem, w którym nie występują objawy wstrząsu i utrzymuje się prawidłowe pH oraz stężenie glukozy;
- innych przyczyn wstrząsu.
Leczenie kwasicy mleczanowej
Przy leczeniu kwasicy mleczanowej duże znaczenie ma zapobieganie wstrząsowi. Leczenie polega przede wszystkim na usunięciu przyczyny wzrostu stężenia mleczanów we krwi, czyli wiąże się z terapią choroby podstawowej.
Ze względu na stan pacjentów, leczenie kwasicy mleczanowej odbywa się na oddziale szpitalnym.
Chory na kwasicę mleczanową nierzadko wymaga:
- właściwego nawodnienia,
- wyrównania zaburzeń elektrolitowych,
- tlenoterapii,
- podania leków obkurczających naczynia obwodowe,
- wentylacji mechanicznej (czasami),
- hemodializy, czyli usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii, toksyn oraz nadmiaru wody za pomocą specjalistycznej aparatury (czasami),
- wlewów z glukozy i insuliny pod kontrolą glikemii,
- podawania leków moczopędnych.
W przypadku zatruć lekiem (np. metforminą, izoniazydem, paracetamolem) należy natychmiast odstawić lek i podać odpowiednią odtrutkę lub zastosować hemofiltrację, aby pozbyć się czynnika będącego powodem zatrucia.
Kwasica mleczanowa – domowe sposoby leczenia
Kwasica mleczanowa jest stanem wymagającym natychmiastowej pomocy medycznej w warunkach szpitalnych. Podstawą postępowania leczniczego jest usunięcie przyczyny wzrostu stężenia mleczanów we krwi, czyli zwalczanie choroby podstawowej.
W związku z tym, nie zaleca się leczenia kwasicy mleczanowej domowymi sposobami!
Dieta przy kwasicy mleczanowej
Po zakończeniu leczenia kwasicy mleczanowej warto stosować odpowiednią, zbilansowaną dietę, by zminimalizować ryzyko nawrotu.
Dieta przy kwasicy mleczanowej może być zbliżona do diety cukrzycowej, powinna być oparta o mało przetworzone produkty.
Zacznij skutecznie zarządzać swoją cukrzycą!
O autorze
Cukrzyca.pl, jeden z wiodących portali gromadzący wiedzę o cukrzycy, który powstał z myślą o osobach chorych na cukrzycę szukających wsparcia oraz informacji na temat choroby. Artykuły, poradniki i materiały informacyjne są tworzone przez ekspertów w dziedzinach takich jak: diabetologia, dietetyka, psychologia i edukacja diabetologiczna.
