Powikłania sercowo-naczyniowe w cukrzycy: o zawale i udarze

Jednym z głównych powikłań cukrzycy, zarówno typu 1, jak i typu 2, jest uszkodzenie naczyń. Wśród nich wyróżniamy tzw. mikroangiopatie, czyli uszkodzenia małych naczyń oraz makroangiopatie, będące uszkodzeniami dużych naczyń organizmu.

Powikłania mikronaczyniowe w cukrzycy

Do mikronaczyniowych powikłań cukrzycy należą m.in.:

• retinopatia cukrzycowa (uszkodzenie naczyń krwionośnych znajdujących się w siatkówce oka);
• nefropatia cukrzycowa (uszkodzenie nerek);
• neuropatia cukrzycowa (zmiany w układzie nerwowym).

Z kolei makroangiopatie związane są głównie z przyspieszonym rozwojem miażdżycy i jej powikłań (np. zawał serca i udar mózgu). Przebiegają one głównie w postaci choroby niedokrwiennej serca, choroby naczyń mózgowych lub choroby tętnic kończyn dolnych (1, 2).

Powikłania sercowo-naczyniowe w cukrzycy

Przeprowadzone do tej pory badania wykazały, że cukrzyca zwiększa istotnie ryzyko rozwoju chorób układu krążenia, a choroby sercowo-naczyniowe odpowiadają za ponad 75% wszystkich zgonów występujących u pacjentów z cukrzycą.

Szczególnie niebezpieczne dla pacjentów z cukrzycą wydają się być zawał serca i udar mózgu (3).

Zawał serca w cukrzycy

Najczęstszym powikłaniem cukrzycy i główną przyczyną zwiększonej śmiertelności jest choroba niedokrwienna serca. Nazwa ta jest często stosowana zamiennie z pojęciem choroby wieńcowej. W tym miejscu warto jednak zauważyć, że nie są to pojęcia tożsame.

Choroba niedokrwienna serca jest pojęciem szerszym i zgodnie z przyjętą definicją obejmuje wszystkie stany niedokrwienia mięśnia sercowego bez względu na ich przyczynę.

Choroba wieńcowa obejmuje natomiast stany niedokrwienia mięśnia sercowego związane ze zmianami w tętnicach wieńcowych. Choroba wieńcowa jest spowodowana najczęściej rozwojem zmian miażdżycowych. Miażdżyca to z kolei choroba tętnic, prowadząca do zwężenia ich światła, które spowodowana jest zwykle odkładaniem się cholesterolu w ścianach naczyń.

Obecnie, obok hipercholesterolemii, nadciśnienia tętniczego, palenia tytoniu, niskiego stężenia cholesterolu frakcji HDL (,,dobry” cholesterol) oraz starszego wieku, cukrzycę uznano za jeden z głównych czynników ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca. Co więcej, u pacjentów z cukrzycą choroba ta jest zwykle bardziej zaawansowana i występuje w młodszym wieku. Szacuje się, że z powodu tej jednostki chorobowej umiera ponad 50% chorych na cukrzycę. Obecność cukrzycy i choroby niedokrwiennej serca zwiększa 2-3-krotnie ryzyko zgonu u mężczyzn i aż 3-5-krotnie u kobiet.

Częstą konsekwencją choroby niedokrwiennej serca jest zawał serca, czyli martwica mięśnia sercowego. Zawał serca spowodowany jest najczęściej niedokrwieniem mięśnia sercowego, zwykle na skutek zakrzepu w tętnicy wieńcowej. Nowsze badania wykazały, że ryzyko zawału serca, u chorych na cukrzycę jest równoważne ryzyku u osób bez cukrzycy, które przebyły już zawał serca. Natomiast śmiertelność wśród chorych na cukrzycę w trakcie ostrego zawału serca jest wyższa niż w grupie osób bez cukrzycy. Pacjenci z cukrzycą poddawani zabiegom rewaskularyzacji (przywrócenia prawidłowego krążenia w świetle naczynia) mają ponadto gorsze rokowanie i mniej korzystne wyniki w porównaniu z pacjentami bez cukrzycy.

Przeprowadzone do tej pory badania wykazały również, że ryzyko śmierci sercowej w chorych na cukrzycę, którzy nie przebyli zawału serca, jest podobne, jak u osób bez cukrzycy po przebytym zawale. Obecność cukrzycy jest zatem istotnym czynnikiem ryzyka o sile działania równej wcześniej rozpoznanej chorobie sercowo-naczyniowej (4, 5).

Udar mózgu w cukrzycy

Według definicji Światowej Organizacji Zdrowia udar mózgu to nagłe wystąpienie ogniskowych lub uogólnionych zaburzeń czynności mózgu, trwających dłużej niż 24 godziny i spowodowanych wyłącznie przyczynami naczyniowymi, związanymi z przepływem krwi.

Udar mózgu jest trzecią po chorobie niedokrwiennej serca i nowotworach przyczyną zgonów na świecie oraz jedną z najczęstszych przyczyn trwałej niepełnosprawności. Szacuje się, że rocznie w wyniku udaru na świecie umiera prawie 6 milionów osób. W Europie w ciągu roku około 2,5 miliona osób doznaje udaru mózgu, a prawie 30% z nich umiera w ciągu pierwszych 12 miesięcy, w tym 40% w ciągu pierwszych 30 dni po udarze. Z kolei zapadalność na udary mózgu w Polsce kształtuje się na średnim poziomie europejskim (6).

Czynniki ryzyka w powstawaniu udarów mózgu w cukrzycy

Istotną rolę w powstawaniu udarów odgrywają czynniki ryzyka. Można je podzielić na czynniki niemodyfikowalne i modyfikowalne. Pierwszą grupę stanowią te czynniki, na które nie mamy bezpośredniego wpływu. Należą do nich m.in. wiek, płeć, rasa i inne czynniki genetyczne. Druga grupa czynników poddaje się działaniom modyfikującym, a ich wykrywanie i leczenie jest jedyną skuteczną metodą zmniejszenia ryzyka udaru.

Do grupy czynników modyfikowalnych należą m.in.:

• otyłość,
• cukrzyca,
• choroby układu sercowo-naczyniowego,
• niska aktywność fizyczna,
• nieodpowiedni sposób żywienia,
• nadużywanie alkoholu,
• palenie tytoniu.

Zaobserwowano, że aż u 31% chorych w ciągu miesiąca po przebyciu zawału serca występuje udar, natomiast w chwili wystąpienia udaru rokowanie pogarsza współistnienie choroby serca.

Jak wspomniano wcześniej cukrzyca jest też silnym niezależnym czynnikiem ryzyka wystąpienia udaru mózgu. U chorych na cukrzycę typu 2 ryzyko wystąpienia udaru mózgu wzrasta nawet o 150-400% w stosunku do osób bez tej choroby. Szczególnie niekorzystnie przedstawia się sytuacja u osób z cukrzycą poniżej 65 roku życia, u których ryzyko wystąpienia udaru jest nawet 10-krotnie większe.

W cukrzycy zwiększone jest także 3-krotnie ryzyko wystąpienia demencji związanej z udarem oraz 2-krotnie ryzyko wystąpienia ponownego udaru, jak również zgonu spowodowanego udarem mózgu (7, 8).

Jak zapobiegać powikłaniom sercowo-naczyniowym?

Jak wspomniano, częstość występowania zawału serca i udaru mózgu u pacjentów z cukrzycą jest większa niż u osób zdrowych. Natomiast w celu zmniejszenia ryzyka rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego u pacjentów z cukrzycą istotną rolę odgrywa normalizacja poziomu glikemii.

Ponadto ważna jest także:

• regularna kontrola ciśnienia tętniczego i stężenia cholesterolu,
• zaprzestanie palenia tytoniu i spożywania alkoholu,
• redukcja masy ciała,
• wprowadzenie właściwego sposobu żywienia,
• zwiększenie poziomu aktywności fizycznej.

Zacznij skutecznie zarządzać swoją cukrzycą!

Literatura

1. 2019 Guidelines on the management of diabetic patients. A position of Diabetes Poland. Clin Diabet 2019; 8, 1.
2. Gajewski P, Szczeklik A. Interna Szczeklika 2019. Kraków: Wydaw. Medycyna Praktyczna, 2019.
3. Roffi M, Brandle M. Cukrzyca. W: Topol EJ. Kardiologia interwencyjna. Tom 1. Wrocław: Wydaw. Elsevier Urban & Partner, 2009.
4. Waldecker B, Waas W, Haberbosch W, Voss R, Steen-Müller MK, Hiddessen A, Bretzel R, Tillmanns H. Type 2 diabetes and acute myocardial infarction. Angiographic findings and results of an invasive therapeutic approach in type 2 diabetic versus nondiabetic patients. Diabetes Care 1999; 22 (11): 1832-8.
5. Kozek E. Choroba wieńcowa u chorych na cukrzycę – odrębności kliniczne. Diabetologia Praktyczna 2002; 3 (4): 197-211.
6. Raport Instytutu Ochrony Zdrowia. Udary mózgu – rosnący problem w starzejącym się społeczeństwie. Warszawa, 2016.
7. Kropiwnicka A, Drzewoski J. Udary mózgu u chorych na cukrzycę. Diabetologia Praktyczna 2001; 2 (3): 183-9
8. Snarska K, Kapica-Topczewska K, Sawicka J, Drozdowski W, Bachórzewska-Gajewska H. Cukrzyca jako czynnik ryzyka udaru niedokrwiennego mózgu. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2010; 6 (2): 93-100.

O autorze Małgorzata Jamka

dr n. med.

Absolwentka dietetyki na Uniwersytecie Medycznym w Poznaniu. Autorka publikacji naukowych z zakresu dietetyki i żywienia. Aktywna uczestniczka licznych konferencji naukowych, w tym na szczeblu międzynarodowym.

UDOSTĘPNIJ ARTYKUŁ

udostępnij na facebook-u